در شرایطی که بحرانی‌تر شدن وضعیت سوخت در آمریکا، جو بایدن، رئیس‌جمهور این کشور را برای حضور در ریاض و دیدار با ولیعهد سعودی مجاب کرده‌است، اما به‌نظر می‌رسد این سفر بیش‌از هرچیز زیرسایه نقش منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی از یک‌سو و وضعیت مبهم مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام قرار گرفته است.
با توجه به اخبار منتشر شده، در این سفر ۲ روزه که احتمالا طی روزهای ۱۵ و ۱۶ جولای (۲۴ و ۲۵ تیرماه) انجام خواهد شد، موضوع ایران یکی از مهم‌ترین محورهای گفت‌وگوی بایدن و محمد بن‌سلمان خواهد بود و براساس گمانه‌زنی‌های برخی رسانه‌های آمریکایی، ولیعهد سعودی دراین گفت‌وگوها «احتمالا خواستار دریافت ضمانت‌های امنیتی در ارتباط با ایران و متحدش، انصارالله خواهد شد».
سفر بایدن به عربستان‌سعودی از آن جهت نشان‌دهنده استیصال مقام‌های کاخ‌سفید در شرایط کنونی بازار انرژی جهان است که بایدن در ابتدا با طرح انتقادهای صریح از ریاض برای قتل «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار منتقد سعودی، می‌کوشید چنین وانمود کند که دولت آمریکا رویکردهای حقوق بشری خود را قربانی منافع اقتصادی و تجارت انرژی نخواهد کرد؛ موضوعی که اکنون خلاف آن ثابت شده است.
انگیزه‌های نزدیکی ریاض – واشنگتن
با وجود این اما جنگ اوکراین و به‌دنبال آن بحران حوزه انرژی که در شرایط کنونی آمریکا و اروپا را درگیر خود کرده است، ثابت کرد واشنگتن با وجود همه ژست‌های حقوق‌بشری خود، روی کمک ریاض، به‌عنوان «بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان» حساب ویژه‌ای باز کرده و رویکرد آشتی‌جویانه بایدن در قبال سعودی‌ها نیز برهمین اساس قابل تفسیر است. براین اساس شبکه خبری «سی. ان. ان» گزارش کرده است که برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده امورخاورمیانه در شورای امنیت‌ملی آمریکا و آموس هاچستاین، مشاور ارشد وزرات امورخارجه آمریکا در امنیت انرژی ۲ چهره‌ای محسوب می‌شوند که درحال انجام تلاش‌های پشت‌پرده برای ترمیم رابطه عربستان سعودی و آمریکا هستند و از ماه دسامبر تاکنون، ۴ بار به ریاض سفر کرده‌اند و درجریان آخرین حضور خود در عربستان، با ولیعهد سعودی نیز دیدار و گفت‌وگو داشته‌اند.
اینها درحالی‌است که برخی معتقدند وضعیت مبهم گفت‌وگوهای هسته‌ای برای احیای برجام میان جمهوری‌اسلامی ایران و گروه ۱+۴ و همچنین تحولات منطقه‌ای اخیر، بیش‌از پیش بایدن را برای سفر به ریاض تحت‌فشار قرار داده است. ازسوی دیگر کارشناسان معتقدند در اولویت قرار گرفتن رویکرد دیپلماسی فعال منطقه‌ای ازسوی دولت سیزدهم نیز در اتخاذ چنین تصمیمی ازسوی بایدن اثرگذار بوده است.
ایران، محور سفر منطقه‌ای بایدن
یک کارشناس مسائل خاورمیانه دراین زمینه به همشهری گفت: سفر قریب‌الوقوع جو بایدن به عربستان‌سعودی و چند کشور منطقه را می‌توان در چارچوب بازگشت اعتماد میان ریاض و واشنگتن مورد بررسی قرار داد. از سال ۲۰۲۰ که بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا پیروز شد، روابط ۲ کشور تحت‌تأثیر رخدادهای داخلی و منطقه‌ای به سردی گرایید.
حسن هانی‌زاده افزود: قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار برجسته سعودی، موضوع‌های حقوق‌بشری، جنگ یمن و دخالت محمد بن‌سلمان در تحولات منطقه‌ای ازجمله مسائلی بود که خشم بایدن و تیم او نسبت به ولیعهد سعودی را به‌همراه داشت و برهمین اساس روابط ۲ کشور در ۲ سال اخیر به‌شدت تنزل یافت. وی با اشاره به تلاش‌های عربستان برای ترمیم روابط با واشنگتن، گفت: این‌گونه به‌نظر می‌رسد که توسل سعودی‌ها به لابی‌های صهیونیستی اثرگذار بوده و نگرش آمریکا به عربستان درحال تغییر است و با توجه به تحولات منطقه‌ای و جهانی اخیر و به‌ویژه بحران انرژی، دوطرف سعی می‌کنند بار دیگر روابط خود را ارتقا ببخشند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد: ازسوی دیگر با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود در آینده نه‌چندان دور قدرت در عربستان به محمد بن‌سلمان منتقل شود و این انتقال قدرت با چالش‌های سیاسی – امنیتی برای ولیعهد سعودی همراه خواهد بود، به‌نظر می‌رسد این سفر زمینه‌ای برای قدرت گرفتن مشروط بن‌سلمان خواهد بود.
هانی‌زاده با بیان اینکه احتمالا آمریکا با دیکته کردن مطالباتی، با پادشاهی بن‌سلمان در آینده موافقت خواهد کرد، افزود: با وجود همه اینها اما به‌نظر می‌رسد رایزنی درباره ایران، از مهم‌ترین محورهای این سفر خواهد بود و دوطرف می‌کوشند در راستای گسترش همکاری‌های دوجانبه برای مقابله با قدرت‌گیری روزافزون جمهوری‌اسلامی در منطقه گام بردارند. وی گفت: آن‌طور که از شرایط برمی‌آید، پیش‌بینی می‌شود روند شکل‌گیری محور عبری – عربی علیه محور مقاومت درحال آغاز شدن است و واشنگتن و ریاض می‌کوشند اقدام‌هایی را علیه ایران ساماندهی کنند تا از نفوذ روزافزون جمهوری‌اسلامی در منطقه جلوگیری کنند.
درخواست ریاض از واشنگتن
این کارشناس مسائل منطقه با اشاره به درخواست ریاض از واشنگتن برای دریافت تضمین‌های امنیتی در برابر ایران، گفت: سعودی‌ها در سال‌های اخیر نگرانی‌های غیرقابل‌قبولی نسبت به جمهوری‌اسلامی داشته‌اند که آنان را به‌سوی دریافت تضمین‌های امنیتی از واشنگتن سوق داده است. هانی‌زاده افزود: نگرانی‌های بی‌اساس ریاض نسبت به تهران در شرایطی است که در سال‌های اخیر بن‌سلمان با دخالت در امور داخلی کشورهای محورمقاومت، زمینه‌ساز بروز بحران‌های عمیق منطقه‌ای شده است. ازسوی دیگر سعودی‌ها نه‌تنها کمکی به مردم فلسطین نمی‌کنند بلکه با برقراری رابطه پنهانی با رژیم صهیونیستی، به آرمان‌های قدس‌شریف پشت کرده‌اند.
وی عنوان کرد: استفاده هواپیماهای صهیونیستی از آسمان عربستان، نشان‌دهنده گام‌هایی است که ریاض درمسیر عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی برمی‌دارد. هانی‌زاده با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد سعودی‌ها با درپیش گرفتن راهبرد «ایران‌هراسی» می‌کوشند توجه آمریکا را جلب کنند، ادامه داد: براین اساس نیز جریان‌سازی‌ها علیه جمهوری‌اسلامی شکل گرفته، اما نکته اینجاست که سعودی‌ها باید بدانند که آمریکا در جایگاهی نیست که بتواند درباره امنیت عربستان در قبال ایران، به سعودی‌ها تضمینی بدهد. وی با اشاره به اینکه رویکرد بن‌سلمان یادآور ماجراجویی‌های صدام در دهه‌های گذشته است، تأکید کرد: رفتارهای تهاجمی ولیعهد سعودی آسیب‌های زیادی به مردم منطقه وارد کرده است. آمارها نشان می‌دهد عربستان‌سعودی برای جنگ در یمن تاکنون ۳۵۰ میلیارد دلار هزینه کرده است.
مذاکرات تهران – ریاض
این کارشناس مسائل خاورمیانه درباره تأثیر سفر بایدن به عربستان بر مذاکرات تهران – ریاض هم گفت: مذاکرات میان مقام‌های جمهوری‌اسلامی ایران و عربستان‌سعودی، که از اردیبهشت سال‌گذشته آغاز شد و به دور پنجم هم رسید، در برخی محورها خوب پیش رفته است و در بعضی بخش‌ها نیز نیازمند حسن‌نیت طرف‌های سعودی است. هانی‌زاده افزود: یکی از محورهای گفت‌وگوی دوطرف، درباره لزوم پایان جنگ در یمن بود که حتی طرف سعودی به‌صورت یک‌طرفه پایان جنگ یمن را اعلام کرد.
با وجود این به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی، ادامه مذاکرات میان تهران و ریاض متوقف به نتایج دیدار بایدن و بن‌سلمان باشد. وی ادامه داد: در ماه‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که عربستان در جریان گفت‌وگوها با تهران دست به وقت‌کشی زد و به‌نوعی سعی داشت روند مذاکرات را طولانی‌تر کند تا بتواند رایزنی‌های خود با واشنگتن را به نتیجه برساند. هانی‌زاده همچنین اضافه کرد: بنابراین چندان دور از انتظار نیست که گفت‌وگوی بایدن و بن‌سلمان، رفتارهای تهاجمی عربستان نسبت به جمهوری‌اسلامی ایران را تشدید کند.
توصیه‌ای به بایدن برای احیای برجام
یک نشریه آمریکایی در گزارشی درباره اهداف سفر رئیس‌جمهور این کشور به عربستان، به بایدن توصیه کرد که به‌جای سفر به ریاض، هر کاری لازم است برای بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی انجام دهد. «نیوزویک» در گزارشی تحلیلی، به بررسی دلایل سفر بایدن به عربستان‌سعودی که قرار است اواسط ماه آینده میلادی انجام شود، پرداخت و نوشت: اگرچه دستورکارهای زیادی برای سفر بایدن به ریاض تعریف شده‌است، اما تنها یک دلیل برای این سفر وجود دارد و آن، قماری ناامیدانه ازسوی بایدن برای متقاعد کردن ریاض به افزایش تولید نفت خود برای کاهش قیمت‌های تاریخی بنزین در آمریکاست، درحالی‌که تنها چند ماه به انتخابات میان دوره‌ای کنگره باقی مانده‌است.
نیوزویک ادامه داد: اما این یک اشتباه وحشتناک است، به‌ویژه وقتی که می‌دانیم مقادیر برابر نفت، اگر نگوییم بیشتر، با حصول یک توافق هسته‌ای جدید با ایران آزاد خواهد شد. تعمیق روابط با عربستان و امتناع از پرداختن به عوامل اصلی وابستگی آمریکا به نفت، تنها هزینه‌های دنبال کردن سیاست‌های معقول‌تر را افزایش خواهد داد.
