انتقال آب از خلیج فارس به نفع صنعت/ زاینده رود لب تر نمی‌کند
گروه استان‌ها: حسن روحانی رئیس جمهور ۲۵ دی سال جاری در پی درخواست استاندار اصفهان مبنی بر «صدور مجوزها و زیرساخت‌های طرح انتقال آب خلیج فارس به این استان» در نامه‌ای خطاب به وزرای نیرو و صنعت، معدن و تجارت دستور اقدامات لازم در ارتباط با ادامه خط لوله آب خلیج فارس به فلات قاره (اصفهان) را صادر کرد.
خط اول انتقال آب از خلیج فارس به استان‌های کرمان و یزد آبان ماه امسال به بهره‌برداری رسید و پس از آن با دستور رئیس جمهور مطالعات برای خط دوم و سوم انتقال آب به خراسان رضوی و اصفهان نیز آغاز شد که به گفته علیرضا رزم حسینی وزیر صنعت، معدن و تجارت در مجموع این سه خط ۵۵۰ میلیون متر مکعب آب شیرین از خلیج فارس به فلات مرکزی ایران انتقال می‌یابد.
بر اساس مجوزی که وزارت نیرو صادر کرده است استان اصفهان می‌تواند سالانه ۳۷۵ میلیون مترمکعب از خلیج فارس یا دریای عمان منتقل کند که این حجم آب معادل ۱۲۵ میلیون مترمکعب آب نمک زدایی شده در سال است و حجم زیادی از آب برداشت شده پس از نمک زدایی به صورت پساب به دریا برمی‌گردد، با بکارگیری تکنولوژی‌های روز دنیا برای شیرین سازی می‌توان در نهایت ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب شیرین را در مسافت حدود ۹۱۰ کیلومتر به اصفهان انتقال داد.
اعلام فراخوان وزارت نیرو برای جذب سرمایه‌گذار
حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای انتقال آب خلیج فارس به این خطه ۳۵ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و در صورت آغاز عملیات اجرایی طرح، در مدت پنج سال به بهره‌برداری خواهد رسید. کارفرما، سرمایه گذار و مجری این طرح بخش خصوصی و شرکت‌های تابعه وزارت صنعت، معدن و تجارت خواهند بود.
وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به زودی فراخوان جذب سرمایه‌گذار برای انتقال آب از خلیج فارس یا دریای عمان را اعلام می‌کند تا از میان طرح‌های ارائه شده بهترین سرمایه گذار برای اجرای پروژه انتخاب شود.
معاون توسعه و برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: شرکت آب منطقه‌ای در چهارچوب موافقت اولیه برداشت و نمک زدایی از آب دریا برای مصارف آب صنعت اصفهان وظیفه برگزاری فراخوان و انتخاب بهترین سرمایه گذار را دارد.
انتقال آب از دریا به‌رغم افزایش قیمت تمام شده آن از جمله روش‌های مرسوم در دنیا برای تأمین آب است، از سوی دیگر تأثیرات انتقال آب از دریا بسیار کمتر از انتقال آب بین حوضه‌ای داخل سرزمینی است که مسائل اجتماعی بین مبدا و مقصد و اختلافات قومی دارد
بابک ابراهیمی می‌افزاید: سرمایه گذارها طرح پیشنهادی خود را باید با مستندات مطالعاتی که مشاوران آنها انجام داده‌اند در مدت زمان اعلام شده در فراخوان تهیه و ارائه کنند تا شرکت آب منطقه‌ای در مدت دو هفته توان فنی و هزینه‌ای طرح‌ها را ارزیابی کند، طرح هر سرمایه‌گذاری که منطقی‌تر و ارزان‌تر باشد برای اجرا انتخاب می‌شود.
طرح تأمین آب صنعت استان اصفهان از خلیج فارس از اواخر سال ۱۳۹۸ با هدف گزینه یابی نقاط آبگیری، نمک زدایی و سامانه انتقال آب به کارفرمایی شرکت تأمین آب اصفهان (صفه) و مدیریت طرح شرکت مهندسان مشاور زایندآب و طوس‌آب در دست مطالعه بوده است.
در راستای این مطالعات گزینه‌های متعددی در غرب و شرق خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت؛ طرح مطالعاتی با هدف کوتاه‌تر کردن مسیر انتقال آب در غرب خلیج و همچنین گزینه‌هایی در شرق خلیج فارس و دریای عمان با هدف استفاده از زیر ساخت‌های موجود طرح در حال اجرای «تأمین و انتقال آب خلیج فارس به صنایع جنوب شرق کشور» انجام شده است. با این حال آن‌طور که رزم حسینی وزیر صمت گفته است خط سوم انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی از استان هرمزگان شروع می‌شود، به استان یزد می‌رود و سرانجام به اصفهان می‌رسد و شرکت‌های فولاد، ذوب‌آهن و صنایع در مسیر می‌تواند از این آب بهره مند شوند.
روایت آبی که گران تمام می‌شود
به تاکید کارشناسان و صاحب‌نظران طرح انتقال بین حوضه‌ای از دریا هزینه بسیار زیادی به لحاظ اقتصادی و زیست محیطی به دنبال دارد و به دلیل گران بودن برای تأمین شرب و کشاورزی مقرون به صرفه نیست.
بهای تمام شده هر مترمکعب شیرین‌سازی آب بین ۱.۵ تا ۳ دلار (۲ یورو) است که با توجه به نوسانات کنونی نرخ ارز هر مترمکعب نمکزدایی آب دستکم بین ۶۰ هزار تا ۸۰ هزار تومان برآورد می‌شود. از سوی دیگر استان اصفهان در ارتفاعی حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته و آب برای انتقال در ارتفاعات باید با نیروی برق پمپاژ شود، برقی که اگر به نرخ دولتی نیز محاسبه شود تولید نیروگاه‌های حرارتی بوده و در صورت افزایش پیک مصرف نه از گاز بلکه از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند که آلودگی هوا را به دنبال دارد.
نمک زدایی آب، تخلیه پساب به دریا و آلودگی آب از دیگر مشکلاتی است که حیات مرجان‌ها و سایر زیستمندان خلیج فارس را تهدید می‌کند.
انتقال آب دریا از روش‌های مرسوم در دنیاست
مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار مهر می‌گوید: انتقال آب از دریا به‌رغم افزایش قیمت تمام شده آن از جمله روش‌های مرسوم در دنیا برای تأمین آب است، از سوی دیگر تأثیرات انتقال آب از دریا بسیار کمتر از انتقال آب بین حوضه‌ای داخل سرزمینی است که مسائل اجتماعی بین مبدا و مقصد و اختلافات قومی دارد.
حمید جلالوندی با بیان اینکه طرح انتقال آب از دریا به استان اصفهان ممنوعیت و مغایرت با سیاست‌های سازمان حفاظت محیط زیست ندارد، اضافه می‌کند: با وجود این مورد به مورد طرح‌های انتقال آب از دریا مشمول ارزیابی زیست محیطی است و باید محل برداشت آب، تخلیه پساب و مسیر خط انتقال آب به لحاظ زیست محیطی مشخص شود از این رو مشاور و مجری طرح باید گزارش ارزیابی پروژه را برای بررسی به سازمان محیط زیست ارائه کنند.
جلالوندی در پاسخ به اینکه شیرین سازی و انتقال آب از خلیج فارس به مناطق مرکزی چه تبعات اقتصادی و زیست محیطی خواهد داشت؟ می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست پروژه تعریف نمی‌کند و چرایی انتقال آب از دریا را وزارت نیرو باید پاسخ دهد اما این سازمان الزامات محیط زیستی را تعیین می‌کند که اجرای پروژه انتقال آب کمترین تأثیرات و پیامدها را داشته باشد.
انتقال آب خلیج برای شرب و کشاورزی به صرفه نیست
استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: طبق بررسی بانک جهانی در سالهای گذشته نمکزدایی یک مترمکعب آب دریا بین ۱.۵ تا ۳ دلار هزینه دارد علاوه بر این هزینه انتقال آب از خلیج فارس نیز باید در نظر گرفته شود و از این رو هر مترمکعب آب دریا بسیار گران بوده و انتقال آن برای شرب و کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد.
جهانگیر عابدی کوپایی می‌افزاید: انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان ممکن است برای برخی صنایع توجیه اقتصادی داشته باشد و در صورت اجرای این طرح اگر به ازای آبی که قبلاً از زاینده رود به صنعت اختصاص می‌یافت به کشاورزی داده شود می‌توانیم جریان رودخانه زاینده رود را داشته باشیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه فرآیند شیرین سازی آب تبعات زیست محیطی دارد و برای مبدا آلودگی ایجاد می‌کند، خاطرنشان می‌کند: نمکزدایی بر منطقه‌ای که آب را تصفیه می‌کنند و محیط زیست دریا تأثیر می‌گذارد اما کشورهای دنیا تمهیداتی مختلفی را برای این فرآیند ابداع و اتخاذ کرده‌اند که مشکلات زیست محیطی مبدا را بسیار کاهش می‌دهد.
آب دریا به زاینده‌رود نمی‌رسد
همچنین اسفندیار امینی دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان اصفهان درباره طرح انتقال آب از خلیج فارس به این استان، می‌گوید: اگر آبی منتقل می‌شود برای مصارف جدیدی است که تعریف کردند و برای جبران بارگذاری‌های قبلی بر حوضه زاینده رود نیست.
وی می‌افزاید: این طرح نیز مسائل فنی، حقوقی و زیست محیطی دارد، اگر اجرا شود و به جایی خسارت وارد نکند خوشحالیم که اتفاق بیافتد در حالی که از اصفهان آب خارج می‌شود و تا شهر انار مرز کرمان جریان می‌یابد می‌توان برای آن برنامه ریزی کرد.
وزارت نیرو برای مصارف جدید آب منتقل نکند
امینی خاطرنشان می‌کند: اگر کمی هماهنگی‌های داخلی کشور بیشتر باشد می‌توان به گونه‌ای برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری کرد که این طرح انتقال و شیرین‌سازی آب دریا برای بسیاری از شهرستان‌های استان خوزستان که مجاور خلیج فارس است اما مردم آنها برای آب آشامیدنی مشکل دارند، اجرا شود و به آنها آبرسانی کنند حتی اگر قرار است سرمایه گذار طرح اصفهان باشد و در ازای آن از مسیر سرشاخه‌های کارون آب به اصفهان دهند.
وی ادامه می‌دهد: آبی که از اصفهان به یزد می‌رود نیاز به پمپاژ ندارد اما آبی که از سمت سیرجان و یزد به اصفهان منتقل شود، ثقلی است و نیاز به انرژی عظیمی برای پمپاژ دارد چرا که برای مثال باید ۶ متر مکعب در ثانیه آب را باید در مسیری ۱۰۰۰ کیلومتری و به ارتفاعی حدود ۱۶۰۰ متر منتقل کند.
وزارت نیرو باید برای جبران تخصیص‌هایی که داده فکری کند نه اینکه برای مصارف جدید آب منتقل کند ضمن اینکه رئیس جمهور با انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان تنها موافقت کرده اما پول و اعتباری نداده است
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان اصفهان می‌گوید: وزارت نیرو باید برای جبران تخصیص‌هایی که داده فکری کند نه اینکه برای مصارف جدید آب منتقل کند ضمن اینکه رئیس جمهور با انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان تنها موافقت کرده اما پول و اعتباری نداده است.
امینی می‌افزاید: هزینه این طرح را بخش خصوصی باید تأمین کند از این رو به اعتقاد من طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و خوراک رسانه‌ای است زیرا احیای زاینده رود یکی از وعده‌های انتخاباتی رئیس جمهور در میدان امام اصفهان بود اما این دولت درحالی به پایان می‌رسد که وضعیت زاینده رود به مراتب بدتر از روزی است که ایشان رئیس جمهور شد.
انتقال آب از خلیج فارس برای احیای زاینده رود نیست
همچنین منیره کرباسچی فعال محیط زیست و از دوستداران زاینده رود با بیان اینکه اصفهان ظرفیت توسعه و بارگذاری جدید ندارد، می‌گوید: مخالف هرگونه انتقال آب برای توسعه هستیم زیرا بنابر گفته کارشناسان انتقال آب برای توسعه صنعت و کشاورزی باعث افزایش جمعیت، بارگذاری بیشتر، آلودگی هوا و شدیدتر شدن بحران آب در آینده می‌شود.
وی با بیان اینکه انتقال آب از دریا برای احیای زاینده رود و تأمین حقابه‌های رودخانه و تالاب گاوخونی نیست، می‌افزاید: آبی که از طریق پروژه خرسان از سمت سمیرم به میزان ۱۸۰ و ۱۵۰ میلیون متر مکعب برای یزد و کرمان اختصاص یافته است برای اصفهان جایگزین کنند، چرا طرح انتقال آب از خلیج فارس را وعده می‌دهند؟
اگر مسئولان استان می‌خواهند آب منتقل کنند خط انتقال خرسان از سمیرم به یزد و کرمان می‌رود، می‌توان از این طرح برای جبران کسری‌های استان اصفهان استفاده کرد و آب خلیج فارس را به استان‌های جنوبی کشور منتقل کرد
این فعال محیط زیست نبود ارتباط بین مسئولان و تصمیم‌گیران با کارشناسان و دانشگاهیان را مشکلی بزرگ می‌داند و می‌افزاید: انتقال آب از خلیج فارس به ضرر کشور و بیت المال است با آب مترمکعب ۸۰ هزار تومان قرار است چه تولید شود و توسعه یابد؟
کرباسچی می‌گوید: اگر مسئولان استان می‌خواهند آب منتقل کنند خط انتقال خرسان از سمیرم به یزد و کرمان می‌رود، می‌توان از این طرح برای جبران کسری‌های استان اصفهان استفاده کرد و آب خلیج فارس را به استان‌های جنوبی کشور منتقل کرد.
وی که از دغدغه‌مندان احیای زاینده رود است و امسال کارزار مطالبه حفظ جریان پایدار زاینده‌رود را راه‌اندازی کرد، می‌گوید: در این کارزار اینترنتی ۳۱ هزار امضا برای جریان آب در رودخانه زاینده رود جمع آوری شد و در نامه‌ای از وزارت نیرو درخواست کردیم جریان حداقلی آب برای حفظ حیات رودخانه و جلوگیری از تشدید فرونشست رهاسازی شود. حتی ۲۰۰ میلیون مترمکعب درسال نیز پایداری رودخانه را حفظ می‌کند اگر در مصارف کشاورزی صرفه جویی و مشاغل جدید جایگزین شود.
بازچرخانی آب در فلات مرکزی ایران ضرورتی که باید جدی گرفت
اما رئیس کمیته محیط زیست در یونسکو به خبرنگار مهر می‌گوید: طرح‌های انتقال آب در شمار گران‌ترین طرح‌هایی هستند که در دنیا تعریف شدند؛ هزینه هر مترمکعب آبی که از طریق شیرین کردن آب دریا به دست می‌آید حدود سه دلار است. تغییر در سازه‌ها و تخریب‌هایی که در مسیر انتقال رخ می‌دهد و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای که در فرآیند شیرین سازی در فضای سپهر ایران منتشر می‌شود در حالی که طبق معاهده پاریس انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا ۲۰۳۰ باید کاهش دهیم، همه اینها هزینه‌هایی است که بر اثر اجرای طرح‌های انتقال آب دریا بر ملت و دولت بر تحمیل می‌شود.
محمد درویش می‌افزاید: اجرای این طرح‌ها زمانی منطق دارد که هیچ راهی برای جلوگیری از مهاجرت مردم در یک منطقه وجود نداشته باشد یا اینکه همه راه‌ها را رفته باشیم و دیگر چاره‌ای جز جراحی دردآور و خون ریز نباشد؛ بنابر آمار سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان سالانه حدود پنج میلیارد مترمکعب آب در بخش مصرف می‌شود که به طور عمده از چاه‌ها برداشت می‌کنند درحالی که ضایعات کشاورزی بالا است، کشاورزی راندمان آبیاری در بخش کشاورزی ما بسیار کمتر از استانداردهای جهانی است و میزان پرت (هدر رفت) در شبکه آب شهری حدود ۲۰ درصد است اما هنوز تفاوتی بین آب بهداشتی و شرب در شبکه‌های شهری ما اعمال نشده است.
اولویت در مدیریت آب زاینده رود پس از تأمین شرب باید حقابه محیط زیست باشد در حالی که اکنون اگر پس از مصارف صنعت و کشاورزی آبی بماند به محیط زیست و تالاب گاوخونی می‌دهند
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه روش‌هایی به مراتب اقتصادی‌تر و کم هزینه‌تری نسبت به انتقال آب در کشور وجود دارد، می‌افزاید: استان‌های فلات مرکزی ایران در حالی با کمبود و هدررفت آب روبه برو هستند که پدیده‌ای به نام بازچرخانی آب در این مناطق، محلی از اعراب ندارد و هیچ تلاشی برای تصفیه پسماند و فاضلاب اتفاق نمی‌افتد.
نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در کشور و نوسازی حمل و نقل عمومی بودجه نیست؛ اگر هزینه‌های طرح‌های انتقال آب خرج آموزش و پرورش، فقر زدایی و طرح‌های علمی پژوهشی در حوزه سلامت، احیای جنگل و ارتقای سازمان‌های محیط زیستی و منابع طبیعی شود به مراتب خردمندانه‌تر است.
وضعیت تالاب گاوخونی فاجعه بار است
درویش وضعیت تالاب گاوخونی را فاجعه‌بار توصیف می‌کند و می‌گوید: اولویت در مدیریت آب زاینده رود پس از تأمین شرب باید حقابه محیط زیست باشد در حالی که اکنون اگر پس از مصارف صنعت و کشاورزی آبی بماند به محیط زیست و تالاب گاوخونی می‌دهند و این تالاب به فاجعه‌ای بزرگ تبدیل شده است گاوخونی باید مطالبه ملی باشد و مردم اصفهان از مسئولان خود بخواهند که به هیچ مصلحتی حق گاوخونی را به پای کشاورزی و صنعت ذبح نکنند.
زمزمه‌های انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان در حالی به گوش می‌رسد که دو پروژه بهشت آباد پس از حدود دو دهه به دلیل مشکلات اجتماعی همچنان متوقف مانده است. برخی صاحب نظران نیز می‌گوید آب شیرینی که از سرچشمه‌های کارون به خلیج فارس می‌ریزد، در طرح انتقال آب از دریا به فلات مرکزی پس از هزینه‌های فراوان برای شوری‌زدایی و پمپاژ از مناطق مرتفع به اصفهان برگردد که این امر برای کشاورزی و شرب مقرون به صرفه نیست گرچه به نظر می‌رسد مسائل اجتماعی و قومی قبیله‌ای نداشته باشد. صرف نظر از اینکه پروژه‌های انتقال آب خوب است یا بد، هم اکنون در بالادست زاینده رود به سبب بارگذاری‌های بیش از توان حوضه و طرح‌های آبخوانداری موجود، این رودخانه کم آب و در پایین دست خشک شده است و این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که اگر جلوی همه مسیرها برای آب رسانی به اصفهان گرفته شود، چه خواهد شد؟
از سوی دیگر انتقال آب خلیج فارس به اصفهان صرفاً با هدف تأمین نیاز صنعت بوده که به نظر می‌رسد بدون توجه به ظرفیت اکولوژیکی اصفهان، زمینه توسعه گسترده صنایع در سالهای نه چندان دور در حال فراهم شدن است.باوجود اینکه بخش وسیعی از استان اصفهان دارای اقلیم گرم و خشک و کم بارش است اما نواحی کوهستانی غرب و جنوب این استان حتی در سالهای خشک از نظر بارندگی به مراتب شرایط مناسبی دارد. برپایه آمارها سالانه به طور متوسط حدود یک و نیم میلیارد مکعب و در سالهای ترسال تا سه میلیارد مترمکعب رواناب حاصل از بارش‌ها بدون هیچ استفاده‌ای از این مناطق استان خارج می‌شود. اصفهان در حالی از کمبود آب رنج میبرد که برنامه‌ریزی برای ذخیره این حجم رواناب می‌تواند بسیاری از مشکلات را با هزینه‌های بسیار کمتر از انتقال آب بین حوضه‌ای مرتفع کند.
