مظاهر گودرزی: این سال‌ها درباره فرونشست زمین زیاد گفته و شنیده می‌شود، اما اخیراً در تهران با پدیده‌ای مواجه هستیم که ناگهان بخشی از زمین فرو می‌ریزد، اتفاقی که مدتی قبل در بزرگراه آبشناسان رخ داد یا چند سال قبل در منطقه شهران دیده شد، حالا مهدی زارع، استاد زلزله شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در گفت‌وگویی با کافه خبر بارز نیوز می‌گوید: «در سال‌های بعد باید بیشتر شاهد این قبیل از فروچاله‌ها باشیم.»
او معتقد است با اقدامات انسانی در زیر زمین اعم از حفاری تونل مترو و سایر حفاری‌ها بروز پدیده‌ای مشابه اصلاً دور از انتظار نیست.
زارع با اشاره به مسئله فرونشست زمین در تهران می‌گوید: «مناطق مرکزی تهران سالانه کمتر از ده سانتی‌متر فرونشست دارند، اما در برخی از مناطق حاشیه‌ای این عدد به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد، که اعداد زیادی هستند.»
متن کامل گفت‌وگو در ادامه آمده است.
مدتی قبل در بزرگراه آبشناسان شاهد فرو ریختن عمیق زمین بودیم، این پدیده چیست؟
این مواردی که به صورت نقطه‌ای و مانند چاله ایجاد می‌شود، درست مانند اتفاقی که خرداد سال ۱۳۹۵ در شهران رخ داد که وسط خیابان پایین ریخت و منجر به آتش‌سوزی هم شد، فروچاله هستند.
اتفاقی که در آبشناسان رخ داد هم فروچاله بود؟
بله آن هم فروچاله بود.
فروچاله چه فرقی با فرونشست دارد؟
فرونشست را معمولاً موقعی استفاده می‌کنیم که این اتفاق برای یک بخش بزرگی از زمین رخ می‌دهد و به چشم دیده نمی‌شود، چون فرونشست‌ها چند سانتی‌متر در سال هستند، معمولاً با چشم عادی نمی‌توان آن‌ها را دید، البته نتایج آن مانند ترک‌های ایجاد شده یا آسیبی که ممکن است به خطوط لوله‌ها بزند قابل رویت هستند و آدم‌ها می‌توانند متوجه فرونشست شوند، اما فروچاله کاملاً توسط آدم‌ها قابل دیدن است، مخصوصاً اگر در محیط شهری اتفاق بیفتد، البته فروچاله‌ها برخی مواقع در مناطق غیر شهری هم رخ می‌دهند به‌ویژه در جاهایی‌که غارهای آهکی زیر آبروفت‌ها وجود دارد و این غارها وقتی گسترش پیدا کنند و فضای بزرگتری در نزدیکی سطح در زیر زمین شکل بگیرد، جایی مانند یک دایره پایین می‌ریزد، اتفاقی که در کبودرآهنگ همدان یا دشت لار دیده شده از این دست هستند.
دلایل ایجاد یک فروچاله چیست؟
فروچاله‌ها دلایل مختلفی دارند، چیزی که در تهران دارد اتفاق می‌افتد معمولاً انسان‌ساز هستند، یعنی انسان‌ها زیر زمین کارهایی می‌کنند تا منجر به این فروچاله‌ها شود، مانند ساخت مترو،، تعداد زیادی از فروچاله‌هایی که تا حالا اتفاق افتاده تحت تاثیر ساخت مترو بوده‌اند، یا کارهای دیگر مانند کشیدن کانال فاضلاب، خطوط انتقال نیرو. دلیل دیگر به قنات‌ها برمی‌گردد که از قبل در تهران وجود داشتند، منتهی این قنات‌ها به دلایل مختلف پر شدند، الان اکثر قنات‌های تهران یا مجرای فاضلاب هستند یا به طور کامل پر شدند و دیگر نمی‌توانند آن نقش انتقال آب را ایفا کنند، با این وجود این قنات‌ها همچنان وجود دارند و گاهی تحت تاثیر کارهای انسانی قرار می‌گیرند، بنابراین می‌بینیم که ناگهان یک حفره در شهر ایجاد می‌شود، مثلاً فروچاله‌ای که در نسیم شهر اتفاق افتاد به همین دلیل وجود قنات‌ها بود که دخالت انسان در آن موثر بود.
از آن‌جایی‌که اقدامات انسان‌ها در وقوع پدیده فروچاله نقش دارد یعنی ما باز شاهد این اتفاق در تهران خواهیم بود؟
به‌نظر می‌آید از این به بعد، با توجه به وجود مسئله فرونشست به‌ویژه در مناطق جنوبی تهران، ما بیشتر با پدیده فروچاله مواجه شویم، برای این‌که همچنان سیل مهاجران به‌سمت تهران ادامه دارد و حاشیه نشینی در حال گسترش است، زندگی در حاشیه سبب می‌شود عملاً حجم عملیات انسانی در شهرک‌های حاشیه‌ای بیشتر شود، به‌همین دلیل من انتظار دارم در یک دهه پیش‌رو این اتفاقات را بیشتر در محدوده تهران و اطراف ببینیم، به این مسئله باید خشکسالی را هم اضافه کرد که سبب افزایش مهاجرت می‌شود، با افزایش مهاجرت استفاده از منابع آب زیرزمینی برای تامین آب مورد نیاز بیشتر می‌شود، اما افزایش مصرف از آب زیرزمینی ما را آماده می‌کند که در سال‌های پیش‌رو فروچاله‌های بیشتری ببینیم.
شما گفتید اقدامات انسان‌ها در زیر زمین مانند کشیدن تونل‌های مترو در ایجاد پدیده فروچاله نقش دارد، می‌شد با کارهای مطالعاتی در انتخاب زمین برای عبور خطوط مترو تصمیم بهتری گرفت تا کمتر شاهد این قبیل از اتفاقات باشیم؟
قاعدتاً باید فرض را بر این بگیریم همه این مطالعه‌ها انجام شده است، یعنی اگر این مطالعه‌ها انجام نشده باشد نباید اجازه عبور تونل مترو را بدهند، در اکثر مواقع این مطالعه‌ها انجام شده منتهی بلاخره ممکن است با مشغول به کار شدن پیمانکاران مختلف و بی‌توجهی درصدی از آن‌ها به مطالعات و نحوه برداشت، حوادث این مدلی رخ بدهد، اما با توجه به تعدد اتفاقات این مدلی در تهران می‌توانیم انتظار قابل شمارش بودن حوادث مشابه را داشته باشیم. اگر این فروچاله‌ها در جاهای خلوت رخ بدهد مشکل زیادی ایجاد نمی‌کند اما اگر در مناطق شلوغ یا حتی خانه‌های مردم باشد آسیب‌های بزرگی را می‌توانند به شهر بزنند، فروچاله‌ها مخاطره‌هایی هستند که به خودی خود وجود ندارند اما اقدامات انسان در زیر زمین می‌تواند زمینه ایجاد آن‌ها را فراهم کند.
آیا می‌شود حدس زد کدام مناطق تهران در معرض مواجهه با فروچاله هستند؟
همان‌طورکه گفتم اقدامات انسان‌ها در زیر زمین به ایجاد فروچاله‌ها کمک می‌کند، این اقدامات هم فقط مربوط به مترو نیست، همین مراکز تجاری و مجتمع‌ها هم نوع دیگری از این اقدامات هستند که در شرایط امروز تهران در یک منطقه مشخص وجود ندارند، در تمام گستره شهر تهران این اقدامات دیده می‌شود، از طرفی ما در تهران یک پایگاه داده پیوسته در این‌باره نداریم، یعنی مثلاً اطلاعات جامعی درباره تحولات ۵۰ سال گذشته مهندسی در جای جای تهران وجود ندارد، به هر حال اگر بخواهیم بدانیم کاندیداهای بعدی برای فروچاله‌های بعدی کجاها هستند نیاز به اطلاعات پیوسته و جامع هست که ما نداریم.
شاید اگر چنین پایگاه داده‌ای وجود داشت نقشه مسیرهای مترو تغییر می‌کرد؟
دقیقاً، اگر این پایگاه یکپارچه وجود داشت می‌توانست مانع عبور تونل‌ها از برخی از مسیرها شود، یا جلوی برخی عملیات‌های گودبرداری و حفاری را بگیرد، بنابراین وقتی اطلاعات نداریم عملاً با سعی و خطا مواجه هستیم، و اطلاعات موردی جمع‌آوری می‌شود، بنابراین نمی‌توان به‌طور دقیق تشخیص داد فروچاله بعدی کجا هست، البته می‌شود یک تصویرهای کلی درست کرد، مثلاً محل گودبرداری‌های مهم یا مسیرهای اصلی مترو، یا جاهایی که با قنات‌ها محل تلاقی وجود دارد مستعد این وضعیت هستند.
آقای دکتر شما درباره فرونشست به‌ویژه در نواحی جنوبی تهران گفتید، الان تهران سالانه چند سانتی‌متر فرونشست دارد؟
بیشتر جاهایی که در تهران تحت تاثیر فرونشستند، سمت جنوب شرق و جنوب غرب تهران به سمت بزرگراه آزادگان هستند، که حدود ۱۰ الی ۲۰ سانتی‌متر در سال فرونشست دارند، مناطقی که بیشتر از این تحت تاثیر فرونشست هستند مناطق شهریار، ملارد، جنوب شهر ری به سمت ورامین است که حتی جاهایی از آن به صورت موردی و پهنه‌های کوچک تا ۳۰ سانتی‌متر در سال و گاهی بیشتر فرونشست دارند، که همگی این‌ها اعداد زیادی هستند.
در داخل خود تهران چطور؟
در داخل تهران در محور خیابان انقلاب، فرونشست به زیر ۱۰ سانتی‌متر می‌رسد، یعنی اعداد محدود می‌شود، در شمال تهران این اعداد خیلی ناچیز است.
فرونشست زمین به چند سانتی‌متر در سال برسد خطرناک است؟
معمولاً فرونشست از حد سانتی‌متر به بالا قابل ملاحظه هست، یعنی وقتی ما می‌گوییم در محور خیابان انقلاب تا کمتر از ده سانتی‌متر در سال فرونشست داریم، همین عدد زیاد است، برای این‌که جاهای حساس شهر، مانند خطوط لوله و شریان‌ها اگر تحت اثر این فرونشست‌ها آسیب ببینند، قطعاً مشکلات زیادی ایجاد می‌شود، البته یک مسئله دیگر وجود دارد که خودم چند سالی هست به آن علاقه‌مند شده‌ام، این‌که فرونشست‌های اطراف تهران چه تاثیری روی لرزه‌خیزی و مشخصاً تحریک گسل‌ها می‌توانند داشته باشند، البته فعلاً در مرحله تحقیق هستیم.
بیشتر بخوانید:
ببینید | خطر فرونشست در کدام مناطق تهران بیشتر است؟
یعنی ممکن است این فرونشست‌ها سبب وقوع زلزله شوند؟
ببینیند، فرونشست احتمالاً می‌تواند یک گسلی که آماده ایجاد زمین لرزه است را تحریک کند، خود فرونشست منجر به زلزله نمی‌شود. بنابراین فرونشست می‌تواند در بیشتر شدن زلزله‌های کوچک و هم در تحریک رخداد زلزله‌های متوسط به بالا تاثیرگذار باشد، البته این مطالعه در ایران تازه شروع شده است و بررسی بیشتر آن نیاز به کار دقیقی دارد.
در این وضعیت کار خاصی می‌شود انجام داد؟
اولین کاری که در همه موارد اعم از فرونشست و فروچاله می‌توان انجام داد جلوگیری از بروز ریسک‌های جدید است، این‌که وضعیت بغرنج شده توجهی نیست که ما کار را رها کنیم، بنابراین از حیث علمی و اجرایی باید کار کرد که اوضاع بدتر نشود، همه می‌توانند در این زمینه کمک کنند، با همین داده‌های موجود آدم‌های علمی کارهای مطالعاتی انجام دهند و جاهایی که در معرض خطر هستند را بیشتر و دقیق‌تر معرفی کنند، آن‌ها هم که در اجرا هستند به مطالعات انجام شده توجه کنند تا وضعیت بدتر نشود، اگر بگوییم همه جا خراب شده توجیهی برای هیچ کاری نکردن ایجاد می‌کند، این‌که گفته می‌شود اوضاع از این بدتر نمی‌شود فکر خطرناکی است چراکه شرایط می‌تواند خیلی بدتر از این‌ها شود.
4747
