علاقه زاگرس‌نشینان به تفنگ؛ عامل نگرانی برای حیات وحش | کاهش چشمگیر جمعیت ۴ گونه برجسته جانوری
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: استان‌هایی که علاقه ذاتی به تفنگ دارند و از قدیم شکار به عنوان یکی از علایق و مهارت‌های مردمان این مناطق محسوب شده است با محدودیت جمعیت گونه‌های برجسته جانوری مواجه شده‌اند.
حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت شمارش سالانه جمعیت گونه‌های برجسته حیات وحش اظهار کرد: سازمان حفاظت محیط زیست هرساله گونه‌های برجسته حیات وحش کشور شامل قوچ و میش، کل و بز، آهو، جبیر، گورخر و مرال را شمارش می‌کند. اگر فراوانی این گونه‌های برجسته تغییر مثبتی داشته باشد، نشان از آن دارد که زیستگاه آنها به خوبی حفظ شده است و به تبع آن بقیه گونه‌های زیستگاه هم حفاظت قابل قبولی دارند.
وی با بیان اینکه شمارش این گونه‌ها شاخصی برای ارزیابی سلامت زیستگاه‌ها است، افزود: روشی که در سازمان حفاظت محیط زیست برای شمارش این گونه‌ها انجام می‌شود، تعیین حداقل جمعیت موجود است، چراکه روش‌های برآوردی که در دنیا رایج است به دلیل شرایط توپوگرافی کشور، توزیع جمعیت‌ها و دشواری انجام آن در برخی مناطق کشور ما، کارآیی مناسبی ندارد. بنابراین ما با همین روش شمارش حداقل جمعیت موجود، کار تخمین جمعیت را انجام می‌دهیم. البته دقت این روش وابستگی زیادی به میزان جدیت و نحوه نظارت مدیران استان‌ها و سازمان دارد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تمام مناطق ۴ گانه و شکار ممنوع که واجد گونه‌های شاخص هستند، حداقل سالی یک‌بار شمارش می‌شوند، گفت: عمده برآورد جمعیت گونه‌های برجسته کشور در فصل پاییز و اوایل زمستان صورت می‌گیرد.
اکبری خاطرنشان کرد: در کشور ما سالانه بیش از ۷۰۰ نفر درگیر شمارش علفخواران می‌شوند که در بین آنها از محیط‌بانان سازمان، همیاران، دانشگاهیان، افراد علاقمند و سمن‌های محیط زیستی حضور دارند.
وی، تصریح کرد: علاوه بر گونه‌های برجسته تلاش می‌شود گونه‌های خاصی که در منطقه مشاهده می‌شوند مثل گوشتخوارانی چون گرگ، روباه، پلنگ و حتی نمایه‌های گونه‌های مهم و خاص ثبت شوند.
افزایش ۲ درصدی جمعیت علفخواران
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به نتایج سرشماری گونه‌های برجسته حیات وحش گفت: ما در سال ۱۴۰۰ براساس شمارشی که انجام دادیم به طور میانگین شاهد افزایش ۲ درصدی جمعیت علفخواران در مناطق ۴ گانه نسبت به سال ماقبل آن بودیم.
وی متذکر شد: این افزایش جمعیت با وجود همه مشکلاتی که در زمینه خشکسالی با آن مواجه بودیم و بیماری‌هایی که با آن در گیر شدیم، اتفاق افتاده است و حکایت از کارآیی تلاش‌هایی دارد که در حوزه پیشگیری از تخلفات شکار و صید صورت گرفته است.
اکبری افزود: بر مبنای این تخمین، جمعیت قوچ و میش، کل و بز و گورخر ایرانی نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته در حالی که جمعیت آهوی ایرانی و جبیر با کاهش روبرو بوده است.
وی با بیان اینکه علت کاهش جمعیت آهو در دست بررسی است، خاطرنشان کرد: عمده کاهش جمعیت این گونه مربوط به پناهگاه حیات وحش موته در استان اصفهان است که بخشی از آن سرشماری نشده و از طرف دیگر یک تغییر مدیریتی در آن منطقه اتفاق افتاده است و مقرر شده همکاران برای شمارش مجدد اقدام کنند. اگر این شمارش اتفاق بیفتد ممکن است در آمار تغییراتی به وجود بیاید اما در هر حال کاهش جمعیت آهو در این منطقه اتفاق افتاده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، ادامه داد: آمارهایی که از استان‌های مختلف ارائه شده نسبت به سال قبل تغییراتی دارد. در برخی از آنها با افزایش و در برخی نیز با کاهش جمیعت گونه‌های برجسته حیات وحش مواجه بوده‌ایم.
وی تصریح کرد: ما استان‌هایی را که این کاهش یا افزایش جمعیت در آنها محسوس و خارج از حد نرمال بوده است را برای بررسی علت، استخراج کرده‌ایم و پس از بررسی‌های لازم، تصمیمات مدیریتی برای اصلاح فرآیندها انجام می‌پذیرد.
اکبری افزود: اگر بخواهیم این گونه‌های برجسته را به تفکیک استان‌ها بررسی کنیم اطلاعات بسیار جالبی در اختیار ما قرار می‌دهد. مثلاً قوچ و میش یکی از مهم‌ترین گونه‌های ما است و در سراسر کشور حدود ۱۱۱ هزار رأس از این گونه شمارش شده‌اند.
بالاترین جمعیت قوچ و میش کشور در استان تهران
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در میان استان‌های کشور بالاترین جمعیت قوچ و میش به استان تهران اختصاص دارد که با وجود جمعیت انسانی بسیار زیاد، توسعه اقتصادی و اجتماعی و مسائل و مشکلات مرتبط با محیط زیست این استان، موضوع عجیبی به نظر می‌رسد.
وی تصریح کرد: بیش از یک ششم کل جمیعت قوچ و میش کشور در استان تهران است و این نشان می‌دهد اولاً زیستگاه‌های طبیعی اطراف تهران زیستگاه‌های ارزشمندی هستند و برای نگهداری حیات وحش اهمیت زیادی دارند و نیز تلاش همکاران اداره کل محیط زیست تهران برای حفاظت از ذخیره ژنی قوچ و میش قابل تقدیر است، ثانیاً مردم استان تهران از نظر فرهنگ رعایت حقوق حیوانات در سطح بالایی هستند و نمی‌شود این موضوع را انکار کرد.
اکبری، خاطرنشان کرد: اگر قرار بود میزان تخلف صید و شکار در استان تهران با این جمعیت انبوه انسانی همچون استان‌هایی که آمار بالایی در زمینه تخلفات شکار غیرمجاز دارند، باشد از جمعیت این گونه برجسته هیچ چیز باقی نمی‌ماند.
وی در ادامه یادآور شد: استان‌های خراسان رضوی، گلستان، اصفهان، سمنان و خراسان شمالی پس از استان تهران بالاترین جمعیت قوچ و میش کشور را در خود جای داده‌اند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به جمعیت گونه کل و بز، گفت: کل و بز گونه بسیار مهمی است و متأسفانه از یک طرف مورد توجه شکارچیان قرار دارد و از طرف دیگر به عنوان غذای اصلی طعمه خواران به حساب می‌آید. در کل کشور حدود ۸۰ هزار رأس از این گونه شمارش شده است و بیشترین جمعیت آن را در استان‌های یزد، کرمان، فارس، اصفهان، البرز، سمنان و تهران می‌بینیم.
کاهش چشمگیر جمعیت کل و بز و قوچ و میش در استان‌های زاگرسی
وی با بیان اینکه زاگرس بهترین زیستگاه‌های کشور را برای کل و بز و قوچ و میش دارد، متذکر شد: هم به لحاظ پتانسیل رویشی و هم به لحاظ منابع آبی، زیستگاه‌های گسترده و با توان رویشی عالی در این رشته کوه وجود دارد. به همین دلیل در گذشته جمعیت‌های بسیار بالایی از این دو گونه را در خود جای داده بود و بالطبع طعمه خوارانی مثل پلنگ نیز در این منطقه از جمعیت بالایی برخوردار بوده اند اما چنانچه به آمار فعلی توجه کنیم می‌بینیم که متأسفانه شرایط کاملاً برعکس شده و جمعیت این دو گونه اصلی در زاگرس نگران کننده است.
اکبری خاطرنشان کرد: در بخش مهمی از استان‌های زاگرسی مثل کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، کهکیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و فارس زیستگاه‌های بسیار مناسبی برای این دوگونه وجود دارد اما جمعیت آنها به برخی لکه‌های مناطق حفاظت شده محدود شده است که به صورت کوچک و غالباً جزیره‌ای هستند. این نشان می‌دهد که ما در این استان‌ها به شدت به بحث فرهنگ سازی برای پیشگیری از تخلفات مربوط به صید و شکار نیاز داریم.
وی افزود: به هرحال استان‌هایی که علاقه ذاتی به تفنگ دارند و از قدیم، شکار به عنوان یکی از علایق و مهارت‌های مردمان این مناطق محسوب شده است با محدودیت جمعیت گونه‌های برجسته قوچ و میش و کل و بز مواجه شده‌اند.
اکبری در عین حال تاکید کرد: اگر با آموزش و فرهنگ سازی صحیح این مشکل مدیریت شود، امکان رشد سریع جمعیت این گونه‌ها در مناطق یاد شده وجود دارد چون شرایط زیستگاهی، رویشی و منابع آبی این زیستگاه‌ها بسیار مناسب است و به هر حال مردم علاقمندی به طبیعت دارند. چنانچه علایق آنها به سمت حفاظت گرایش پیدا کند تأثیر عجیبی در کوتاه مدت خواهد گذاشت.
وی با بیان اینکه بیشترین جمعیت آهوی کشور در استان‌های اصفهان، خراسان شمالی، بوشهر و خراسان رضوی قرار دارد، گفت: متأسفانه خیلی از استان‌های کشور که از دیرباز آهو داشتند، چندین دهه است که دیگر آهو ندارند و در مابقی استان‌ها هم جمعیت این گونه کم شده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: براساس سرشماری پستانداران برجسته کشور تعداد کل آهوی ایرانی در کشور حدود ۲۴ هزار رأس می‌باشد.
احیای جمعیت جبیر دشوار است حتی با وجود مناسب شدن شرایط زیستگاه
وی با اشاره به وجود برخی نگرانی‌ها درباره جمعیت گونه جبیر در کشور، تصریح کرد: جبیر نژادی از آهوان است که با خشکی طبیعت سازگارتر است و بالاترین جمعیت جبیر را در استان‌های سمنان، فارس و کرمان داریم.
به گفته اکبری، تجربیات نشان داده که احیای جمعیت جبیر بسیار سخت‌تر از آهو اتفاق می‌افتد.
وی افزود: آهوی ایرانی و حتی کل و بز و قوچ و میش به محض این که شرایط زیستگاهی مناسبی پیدا کنند با رشد جمیعت چشمگیری مواجه می‌شوند اما احیای جمعیت جبیر قدری سوال برانگیز است و در بعضی مناطق حتی با وجود مناسب شدن شرایط زیستگاه، احیای جمعیت این گونه به دشواری صورت می‌گیرد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خاطرنشان کرد: در کل کشور حدود ۳۰۰۰ رأس جبیر داریم که عدد درشتی نیست.
وی در ادامه گفت: ما در برخی از مناطق آزاد به ویژه در فلات مرکزی ایران و شرق کشور که جمعیت بسیار بالایی از گونه‌ها را درخود جای داده است بعضاً مناطق آزادی داریم که تا ۲۰۰۰ رأس کل و بز و قوچ و میش را درخود جای داده‌اند. حتی در این مناطق طعمه خوارانی مثل پلنگ داریم که نشان می‌دهد زنجیره غذایی تقریباً کامل است.
اکبری تصریح کرد: پدیده‌هایی مثل قرق‌های اختصاصی (حفاظتگاه‌های خصوصی) و دیگر روش‌های حفاظتی که توسط مردم انجام شود در این مناطق می‌توانند بسیار مؤثر باشند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: این سرشماری‌ها یکسری اطلاعات کلی در اختیار ما قرار می‌دهد که بتوانیم براساس آن منابع اعتباری، امکانات و تجهیزات سازمان را عادلانه تر توزیع کرده و زمینه احیای جمعیت گونه‌ها را فراهم کنیم.
لزوم توجه به زیستگاه‌ها و جمعیت گونه‌های برجسته در استان‌های صنعتی
وی افزود: ما باید به استان‌هایی که صنعتی هستند و یا توسعه در آنها با شدت بیشتری اتفاق افتاده اما از نظر زیستگاه‌ها و جمعیت گونه‌های برجسته جایگاه ویژه‌ای دارند، توجه جدی تری داشته باشیم.
اکبری تصریح کرد: در استان‌هایی مثل تهران و اصفهان که بحث توسعه در آنها جدی تر بوده است، رویکرد مدیریت محیط زیستی بیشتر به سمت محیط زیست انسانی معطوف بوده است در حالی که ما در این آمارها می‌بینیم بیشترین جمعیت قوچ و میش کشور در استان تهران، بیشتر جمعیت آهو در استان اصفهان و بیشترین جمعیت کل و بز در استان یزد قرار دارد. بنابراین می‌بایست این استان‌ها را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم تنوع ژنتیکی حیات وحش مان را حفظ کنیم.
وی با اشاره به این که جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها به گونه‌های حیات وحش آسیب جدی وارده کرده است و باید برای آن فکری کرد، گفت: ما می‌بایست برای حفاظت از کریدورها و مناطق آزاد مجاور مناطق چهارگانه چاره‌ای بیندیشیم و اشکال دیگری از حفاظت مثلاً در قالب حفاظتگاه‌های مشارکتی را در نظر بگیریم که این کار نیاز به زیرساخت‌های قانونی دارد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خاطرنشان کرد: ما پیش‌نویس این قانون را تدوین کرده‌ایم و به دولت و مجلس فرستاده‌ایم. امیدواریم این پیش‌نویس به گونه‌ای به تصویب برسد که تغییرات آن زیاد نباشد و ابزاری برای مدیریت بهتر حیات وحش کشور فراهم کند.
وی افزود: اگر این اتفاق بیفتد ما می‌توانیم سطح حفاظتی این جزیره‌ها را کم کم همراه با مناطق اطراف ارتقا دهیم وبه این اطمینان خاطر دست پیدا کنیم که مناطق حفاظت شده به همراه حفاظتگاه‌های اطرافشان این توانایی را دارند که جمعیت گونه‌های برجسته علفخوار و طعمه خوارانی که به قلمرو وسیعی نیاز دارند را به شکل مناسبی حفاظت کرده و احیا نمایند.
اکبری یادآور شد: بسیاری از استان‌های مهم مانند استان‌های زاگرسی به دلیل آن که جمعیت گونه‌های برجسته عفل‌خوار در آنها به شدت کاهش یافته است جمعیت گربه سانان بزرگشان همچون پلنگ را یا به کلی ازدست داده‌اند یا تعداد آنها به طور جدی کاهش یافته است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: ما تعداد ۱۰ سوال کاربردی را که برگرفته از همین بحث شمارش جمعیت و نیز سوابق تجاربی است که در سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد، در دست تهیه داریم و قصد داریم آن را برای تمام دانشگاه‌های مادر در همه استان‌ها بفرستیم. پاسخ به این سوالات می‌تواند در قالب پژوهش‌هایی اتفاق افتاده و در مدیریت بهتر گونه‌های برجسته حیات وحش کشور کمک شایانی به ما بکند.
وی با بیان اینکه بخشی از این سوالات برگرفته از تحلیل شمارش جمعیت است، خاطرنشان کرد: تنوع ژنتیکی این گونه‌ها خیلی مهم است. شاید برای بعضی‌ها این سوال به وجود بیاید که وقتی ما به فرض جمیعت قوچ و میش را در ۵ استان داریم چه ضرورتی دارد که با صرف هزینه سنگین، جمعیت این گونه را در دیگر استان‌ها هم احیا کنیم؟ در پاسخ باید گفت جمعیت قوچ و میش البرز شرقی با قوچ و میش البرز غربی از نظر ژنتیکی تفاوت‌هایی دارند یا قوچ و میش شمال شرق کشور با شمال غرب کشور کاملاً متفاوت هستند و ضرورت دارد همه این جمعیت‌ها حفظ شوند.
