ضرورت جراحی در انگاره‌های دینی سینما/ هوشمندی بالایی که «بدون قرار قبلی» به خرج داد
به گزارش خبرنگار سینمایی بارز نیوز، بدون قرار قبلی، تازه‌ترین ساخته بهروز شعیبی، در حالی از چهارشنبه در سینماهای کشور به روی پرده رفته است که نوع نگاه این فیلم به موضوع زیارت و دستاویزی که به امام مهربانی‌ها دارد، می‌تواند چشم‌انداز خوبی برای تداوم این روند را ترسیم کند.
تا پیش این، بسیاری از آثار سینمایی، با خط‌کشی‌های خود، مرزهایی را میان سینمای اجتماعی یا ملودرام با سینمای دینی ایجاد می‌کردند و به همین واسطه، برای یک موضوع کلاسه‌بندی‌شده، مخاطب محدود در نظر می‌گرفتند که همین اتفاق، بر اثر تکرار، به جنبه‌ای کلیشه‌ای از معرفی فیلم‌های دینی یا آثاری حاوی ارزش‌های مذهبی تبدیل شده بود که چندان مورد استقبال مخاطب قرار نمی‌گرفت و به همین دلیل، نهادهای مختلف نیز در گذر زمان، از رغبت کمتری برای تولید چنین آثاری برخوردار شدند. همین شاخصه سبب شد تا این تولیدات طی سالیان اخیر، به کمترین میزان خود رسیده و همان میزان نیز استقبال قابل‌توجهی را به خود نمی‌دید.
آنچه اما در بدون قرار قبلی رخ داده، لانگ‌شات دوربین به روی جامعه بیرونی و محک انسان معاصر در برابر شداید و سختی‌های زندگی روز است. فیلم با چنین دریچه‌ای آغاز می‌شود و کم‌کم با فردیت دادن به قهرمان داستان، وی را به مرتبه‌ای می‌رساند که دستاویز دیگری جز بهره‌مندی از انوار عالیه برای او باقی نمی‌گذارد. در چنین مسیری است که فضاسازی‌های داستانی با هوشمندی زیاد، دوربین خود را به قلب اروپا و آزادی‌های رایج آن جوامع میبرد و این باور را تقویت می‌کند که راه رسیدن به آن آرامش درونی، نه جهان تکنولوژیک غرب است و نه آزادی‌های بی‌حصر آن.
فیلم در نمایش این دگردیسی، بسیار خوب عمل می‌کند و درست در زمانی که مخاطب می‌پندارد، قهرمان فیلم در این طی‌طریق به بن‌بست رسیده، امام رضا (ع) را به عنوان برگ برنده رو می‌کند و علاوه بر گشایش یک در بزرگ در برابر تمام آن بن‌بست‌ها، مخاطب خود را به‌نوعی شوکه می‌کند.
اغراق نیست عنوان کنیم اگر مخاطبی، بدون پیش‌زمینه به تماشای فیلم بنشیند و چیزی از داستان فیلم نداند، گمان نخواهد برد که فیلم، به امام رضا (ع) ختم شود. فرمول رایج سینمای داستانگوی ایران در تمام این سال‌ها به این ترتیب بوده که این شکل غافل‌گیری، همواره در یک مسیر غیرمالوف یا یک بازیگری که مشخصات خاصی دارد، حلول یافته و کارگردان و فیلمنامه‌نویس بدین‌ترتیب تلاش می‌کردند تا با ایجاد یک تکانه، ضمن تغییر مسیر داستانی، مخاطب خود را شوکه کنند اما روندی که در بدون قرار قبلی رخ داده، شوکه کردن مخاطب با امام رضا (ع) است. اتفاقی که شاید با این عظمت و شوکت در آثار سینمایی دیده نشده است.
روندی که در بدون قرار قبلی رخ داده، شوکه کردن مخاطب با امام رضا (ع) است. اتفاقی که شاید با این عظمت و شوکت در آثار سینمایی دیده نشده است
فرمول خوبی که در این فیلم به تصویر کشیده شد، می‌تواند نقشه‌راه خوب و نوینی برای تصویرگری جدید سینمای دینی و انگاره‌های مذهبی باشد. این هوشمندی بالایی که در این فیلم تصویر شد، با شناسایی تمامی مقتضیات جامعه، انگاره‌های مقدس را در شمایل آرمان‌گرایانه به تصویر کشیده و به دور از هرگونه شعاردهی و غلوهای رایج این حوزه، تصویر بکری از خلوص قلبی و تشنگی روحی یک فرد به بن‌بست رسیده را به تصویر می‌کشد.
در همین مختصات است که برگ بنده داستان، بنا بر ضرورت داستانی، بر رهیافت‌های مذهبی استوار شده و آن رسوخ دینی به شکل ناخودآگاه در ضمیر فردی که مخاطب هیچ‌گاه در مورد او چنین اندیشه‌ای نداشت، بروز کرده و چنین فینال شکوهمندی را برای این فیلم رقم می‌زند.
سینمای دینی ایران در شرایط کنونی، بیش از هر زمان دیگری نیازمند این جراحی و بازتعریف است تا بتواند از مسیری نوین، باورها و اندیشه‌های خود را پیاده کرده و آن اثرگذاری مطلوب را به جا بگذارد. این شکل پرداخت، یکی از ضروریات مهمی است که باید در سینمای جریان‌ساز دینی به کار گرفته شود تا این گونه، همپای تحول در دیگر ژانرها که بنا بر نیاز روز جوامع شکل گرفته است، رشد کرده و مراتب ترقی خود را پشت سر بگذارد. اتفاقی که با فیلم خوب بدون قرار قبلی آغاز شد و این امید می‌رود که با تداوم این مسیر هوشمندانه، به یک جریان در سینمای دینی تبدیل شود.
