سیدسروش طباطبایی‌پور: زمین ما روز به روز، گرم و گرم‌تر شده، آن‌قدر که حالا مجبور است هر چه یخ و یخچال را که روی کله یا زیر پای مبارکش در قطب شمال و جنوب ذخیره کرده، آهسته آهسته آب کند تا از گرما، نفسش بند نیاید.
حالا به بهانه‌ی روز جهانی محیط‌زیست، سراغ مهم‌ترین عامل گرمایش زمین، یعنی گازهای گلخانهای می‌رویم و درباره‌ی این موضوع حرف می‌زنیم که آیا ما نوجوان‌ها هم می‌توانیم در کاهش گازهای گلخانهای و کاهش گرمای زمین نقش مؤثری داشته باشیم یا نه؟
گرمای زمین
سازمان هواشناسی انگلستان در آستانه‌ی سال نو میلادی گذشته (سال ۲۰۲۲)، پیش‌بینی کرد که میانگین دمای جهان بین ۰/۹۷ تا ۱/۲۱ درجه سانتی‌گراد، بالاتر از میانگین دما در دوران پیش از انقلاب صنعتی (۱۸۵۹ تا ۱۹۰۰) خواهد بود. در واقع سال ۲۰۲۲ هشتمین سال متوالی است که در آن دمای زمین بیش از یک درجه سانتی‌گراد نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن جهان فراتر می‌رود. همین یک درجه افزایش دما در طبیعت، نقش منفی فراوانی دارد؛ مثلاً بلایای طبیعی که قرنی یک بار رخ می‌داد، حالا بیشتر شده، یا آب شدن یخ‌های مناطق قطبی و افزایش سطح دریاها دنیا را در سطح هشدار بالا قرار داده و یا آب‌وهوای مناطق خشک، روز به روز، خشک و خشک‌تر می‌شود.
گازهای گلخانهای
حتماً شما هم چیزهایی درباره‌ی گازهای گلخانهای شنیده‌اید؛ گازهایی که اطراف جو زمین هستند و انرژی خورشید را، پس از انعکاس از سطح زمین به دام می‌اندازند و باعث می‌شوند، جو زمین ما، گرم‌تر از حد معمول شود. درست شبیه اتفاقی که در گلخانه‌ها رخ می‌دهد. یعنی کشاورزان سقف و دیواره‌ی بخشی از زمین کشاورزی خود را با پوشش‌های شفاف مثل شیشه یا نایلون می‌پوشانند؛ به نحوی که اشعه‌ی خورشید وارد آن می‌شود و زمین یا گیاهان آن گلخانه، بخشی از آن انرژی را جذب می‌کنند و بخشی از اشعه‌ی خورشید هم دوباره به طرف بالا منعکس می‌شود؛ اما در گلخانه‌ها، این اشعه‌ها در تور همان لایه‌ی شفاف گیر کرده و محیط گلخانه را گرم‌تر از محیط بیرون از آن می‌کنند.
- ماشین زیر آفتاب!
مثالی دیگر، موضوع گازهای گلخانهای را بیشتر برای شما جا می‌اندازد؛ تصور کنید اتومبیلی زیر نور خورشید پارک شده است. وقتی شما وارد آن اتومبیل می‌شوید، احساس گرهای بیش‌تری نسبت به هوای بیرون از اتومبیل خواهید کرد.
گازهای گلخانهای هم به سر زمین بیچاره‌ی ما، همین بلا را می‌آورد.
پیش از دخالت انسان در طبیعت، جو زمین همیشه بخشی از امواج خورشید را در خود نگه می‌داشت که سبب می‌شد هوای کره خاکی ما به اندازه‌ی مناسبی برای زندگی، گرم باشد؛ اما حالا با تولید گازهای گلخانهای زمین ما روزبه‌روز گرم‌تر و گرم‌تر می‌شود و زندگی را سخت و سخت‌تر می‌کند.
- گازهای گلخانهای؟
چهار نوع گاز گلخانهای، به قرار زیر است:
دی اکسیدکربن CO۲
متان CH۴
اکسید نیترید N۲Oیا گاز خنده
بخار آب
البته گازهای دیگری هم در این چرخه وجود دارند که بعداً به آن‌ها خواهیم پرداخت.
- دی اکسید کربن:
دی اکسید کربن در درجه‌ی اول از مصرف نفت، ذغال سنگ و گاز تولید می‌شود. این گاز بعد از انتشار حدود ۱۰۰ سال در اتمسفر زمین باقی می‌ماند. یعنی اگر امروز یک تن نفت بسوزانیم، دی اکسید کربن ناشی از آن در هوایی که انسان‌های صدسال بعد هم نفس می‌کشند، اثر خواهد گذاشت.
- متان:
متان از منابع مختلف به‌دست می‌آید؛ از منابعی مثل پوسیدگی مواد آلی در تالاب‌ها گرفته تا آروغ گاوها! با این حال اداره‌ی اقیانوسی و جوی آمریکا می‌گوید یک سوم انتشار متان، ناشی از صنایع سوخت فسیلی است که هنگام استخراج نفت و گاز نشت می‌کند و یا می سوزد.
متان تنها ۱۲ سال در جو باقی می‌ماند. با این تفاوت که این گاز تأثیرش ۲۵ برابر دی اکسید کربن است.
- اکسید نیترید یا گاز خنده:
این گاز در درجه اول ما را به یاد داروهای بیهوشی می‌اندازد. اما بخش عمده‌ی این گاز، از فعالیت‌های کشاورزی نشأت می‌گیرد. این گاز در بخش کشاورزی عمدتاً در خاک تولید می‌گردد و برای شناسایی عوامل مؤثر در انتشار آن می بایست به چرخه‌ی نیتروژن در واحدهای کشاورزی توجه نمود. از طرفی میلیون‌ها رأس حیوان نشخوار کننده، میلیون‌ها دام بزرگ غیر نشخوار کننده و میلیون‌ها قطعه طیور در سال، جمعیت حیوانات اهلی کشورها را تشکیل می‌دهند که بخش عمده‌ای از احتیاجات پروتئینی مردم هر کشوری را تأمین می‌کنند. دفع ضایعات دامی ناشی از این جمعیت دام و تجمع آن در مجاورت واحدهای دامپروری نقش چشمگیری در تولید اکسید نیترید دارد.
گاز خنده ۱۱۴ سال در جو می‌ماند و ۳۰۰ برابر زیان‌بارتر از گاز دی اکسید کربن است.
- بخار آب:
با این همه، مهم‌ترین گاز از گازهای گلخانهای بخار آب است که از چرخه‌ی آب زمین ناشی می‌شود. بخار آب مسئول ۶۰ درصد اثر گلخانهای طبیعی است و این‌جا است که آن دور باطل آغاز می‌شود: ما به خاطر مصرف بیش از حد انرژی و تولید گاز دی اکسیدکربن، باعث می‌شویم که دمای متوسط زمین بالا برود، در نتیجه فرایند تبخیر بالا می‌رود و بخار آب ایجاد می‌شود و این چرخه بر آب و هوای زمین تأثیر منفی خواهد گذاشت.
- راه‌های کاهش گازهای گلخانهای:
شاید بسیاری از مردم جهان تصور کنند کاهش گازهای گلخانهای، مقوله‌ای دولتی است و برای کاهش آن، کاری از دست ما بر نمی‌آید. البته که در سال های اخیر، کشورهای صنعتی که نقش پررنگ‌تری در افزایش گازهای گلخانهای دارند، قرار و مدارهایی برای جلوگیری از افزایش گازهای گلخانهای گذاشته‌اند، اما توجه به موارد ساده‌ی زیر، به ما یادآوری خواهد کرد که حتی اگر من و شما، یک لامپ اضافه را خاموش کنیم یا در رستورانی، به‌جای سفارش پیتزای استیک گوشت، لااقل یک بار هم که شده، پیتزای سبزیجات سفارش دهیم، می‌توانیم در کاهش گازهای گلخانهای در جهان، نقشی هر چند کوچک داشته باشیم.
الف) هر آن‌چه که باعث می‌شود مصرف سوخت‌های فسیلی کاهش پیدا کنند؛ مثل: تماشای تلویزیون، بازی با کامپیوتر، استفاده از کولر، فن‌کوئل و استریو ضبط صدا، روشن کردن چراغ اضافه، شستن لباس‌ها یا اتو کشیدن بیش‌از حد آن‌ها، گرم کردن غذا در مایکروویو و استفاده از بخاری گازی یا نفتی و…
ب) کاهش گرم‌کردن یا سرد کردن بیش‌از حد فضای داخل خانه
ج) کاهش مصرف و تصفیه‌ی آب و حتی کاهش گرم‌کردن یا سردکردن بیش از حد آب
هـ) کاهش مصرف گوشت (منجر به کاهش تعداد حیواناتی مثل گاو، گوسفند و… و کاهش متان، بخار آب و… خواهد شد.)
و…
