شب عید فطر لیلةالجوائز نامیده شد، به این معنا که مؤمنان جزای معنویِ یک ماه روزه‌داری خود را از خداوند متعال دریافت می‌کنند و خداوند پاداش عملکنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.
عید فطر همزمان با اول ماه شوال، یکی از اعیاد مهم مسلمین شمرده می‌شود. طبق روایات، شب این عید، لیلةالجوائز نامیده شد، به این معنا که مؤمنان جزای معنویِ یک ماه روزه‌داری خود را از خداوند متعال دریافت می‌کنند و خداوند پاداش عملکنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد. (الأمالی (للمفید)، ص۲۳۲) در فضیلت این شب از امام رضا علیه‌السلام نقل است «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُعْتِقُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سِتَّمِائَةِ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ فَإِذَا کَانَ الْعَشْرُ الْأَوَاخِرُ عتق [أَعْتَقَ] فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْهُ مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی الْعِشْرِینَ الْمَاضِیَةِ فَإِذَا کَانَ لَیْلَةُ الْفِطْرِ أَعْتَقَ مِنَ النَّارِ مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی سَائِرِ الشَّهْرِ.» یعنی خداوند عز و جل در اول شب هر ماه رمضان ششصد هزار نفر را از آتش آزاد می‌کند؛ هنگامی که ۱۰ روز آخر می‌رسد، در هر شب به اندازۀ ۲۰ روز گذشته از آتش می‌رهاند و هنگامی که شب فطر می‌شود، مانند تمام ایام ماه از آتش می‌رهاند.
اما دربارۀ آداب شب و روز عید فطر از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است: «هنگامی که شب فطر می‌شود، نماز مغرب را بخوان و سجده کن و بگو «یَا ذَا الطَّوْلِ وَ یَا ذَا الْجُودِ وَ یَا ذَا الْحَوْلِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ یَا اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِهِ وَ سَلِّمْ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ»؛ ای صاحب فضل و جود و ای صاحب تغییر، ای برگزیده‌کنندۀ محمد و یاور او (امیرالمؤمنین)، خدایا درود بفرست بر محمود و آله او و کل گناهانی که مرتکب شدم و یا غفلت ورزیدم، مورد مغفرت قرار بده و آن نزد تو در کتاب مبینت است. سپس صد بار بگو أتوب إلی الله و بعد از نماز مغرب و عشاء و صبح و نماز عید و ظهر و عصر تکبیر بگو، همچنان که در ایام تشریق (۱۱ــ۱۳ ذی‌الحجه) انجام می‌دهی: بگو «اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا أَوْلَانَا وَ أَبْلَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا»؛ سپس زکات فطر خود و عائله خود از کوچک و بزرگ و آزاده و بنده مرد و زن را پرداخت کن و بدان که خداوند متعال واجب کرد زکات فطر را قبل از آنکه مال زیاد شود و فرمود نماز را اقامه کنید و زکات را بپردازید و دادن فطره بر هر غنی و فقیری و بنده و آزاده‌ای از مرد و زن و کوچک و بزرگ و منافق و مخالف واجب است؛ وَ إِذَا کَانَ لَیْلَةُ الْفِطْرِ صَلَّیْتَ الْمَغْرِبَ وَ سَجَدْتَ وَ قُلْتَ- یَا ذَا الطَّوْلِ وَ یَا ذَا الْجُودِ وَ یَا ذَا الْحَوْلِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ یَا اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِهِ وَ سَلِّمْ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ ثُمَّ یَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ وَ کَبِّرْ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ الْغَدَاةِ وَ لِصَلَاةِ الْعِیدِ وَ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ کَمَا تُکَبِّرُ أَیَّامَ التَّشْرِیقِ …»
میرزا جواد ملکی تبریزی نیز در کتاب «المراقبات» خود نیز به اعمال و آدابی اشاره می‌کنند که به شرح ذیل است:
توسل
از کارهای مهم، توسل به حامی و نگهبان آن روز و شفیع قرار دادن او در اول آن و مبالغه در آن به اندازۀ بزرگی این روز است. بزرگی این روز نیز به اندازۀ بزرگی تمام اوقات و حالات او در ماه رمضان است، زیرا این روز وقت آشکار شدن ثمره، اعطای جوایز و فهم قبول یا رد شدن، رضا یا خشم، نزدیکی یا دوری و خوشبختی یا بدبختی است. به این جهت بنده سعادتمند باید در این مقام بخوبی ادب را رعایت کرده و آثار بد تمام گناهان خود را در روزها و شبهای این ماه از بین برده و کرامت‌های الهی و الطاف خداوندی را که در طول ماه ضایع کرده، اصلاح کند و خلاصه می‌توان با رعایت کامل ادب در یک ساعت تمام کوتاهی‌های خود در اعمال مهم ماه رمضان را جبران و گناهان را تبدیل به نیکی‌ها کرده و به درجات بلندی برسد.
غسل
غسل نیز تأکید شده است و این کار را با «بسم اللّه» شروع کرده و بعد از انجام آن بگوید: «اللّهم اجعله کفّارة لذنوبی، و طهّر دینی، و اذهب عنّی الدّرن»؛ خدایا این را کفاره گناهانم قرار ده، دینم را پاک کن و پلیدی‌ها را در من از بین ببر.» آنگاه نماز صبح را آنگونه که شایسته است بجا آورده و سپس خدا را شکر کند.
دعای ندبه
اندوه به خاطر غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه و دعا برای فرج او و خواندن دعای ندبه. آنگاه مؤمنی که صاحب الزمان را امام خود می‌داند ــ کسی که حجت خدا، امام زمان، سلطان امتها، عدل کامل خدا، خورشید تاریکی‌ها و ماه کامل، گشایش نزدیک خدا، نشانه بزرگ خدا، خلیفه بزرگ خدا، امام، پسر امام، پسر ائمه، پسر پیامبر، پسر پیامبران – جان تمامی جهانیان فدای او باد – کسی که خداوند به وسیلۀ او به وعده‌هایش جامه عمل می‌پوشاند.
نماز عید
قبل از خروج از منزل به نیت انجام دستور خداوند، با یک یا چند دانه خرما افطار کرده و دعایی را که در این مورد رسیده است بخواند. باید در مضمون دعا تأمل کند. زیرا دعا بروشنی می‌گوید که رفتن به سوی نماز، رفتن به طرف خداوند است. بنابراین باید نشانه دیدار با خدا را داشته باشد. اگر بتواند باید به اندازه بزرگی خدا و شناخت منت او، در اجازه دیدارش بلکه دعوت به این کرامت، آنگونه که شایسته است ادب این مقام را رعایت کند. ولی خیلی بعید است این مخلوق ضعیف بتواند آنگونه که شایسته این مجلس است تواضع و احترام و شکرگزاری کند. بنابراین باید همراه با اعتراف به ناتوانی به اندازه‌ای که می‌تواند سپاسگزار و متواضع باشد.
بپرهیز از این که این مجلس را کوچک شماری. زیرا اهل آن، فرشتگان مقرب، پیامبران و رسولان، شهدا و صدیقین و بندگان صالح خدا هستند. شرمسار باش که حاضرین مجلس در بهترین حالات باشند – همگی پاک، مقدس، آراسته، بر سر ایشان تاج کرامت مراقبت خدای جلیل بوده، بر بدن‌هاشان لباس‌های توجه به خدا، بر دل‌هاشان جامه اشتغال به خدا و بر بدن‌هاشان لباس بازداشتن از نافرمانی خدا، بر دست‌هایشان انگشتر نگشودن دست به نافرمانی خدا و بر پاهایشان کفش منع از رفتن در حرام‌های خدا و قلب تو آلوده به دوستی دشمن خداوند، بدنت برهنه از لباس نگه داشتن از مخالفت با خدا و بر دستت انگشتر ستم بر بندگان خدا بوده و پایت برهنه از رفتن به سوی طاعت خدا باشد.
