از «جزیره» تا «دهکده»؛ جزئیاتی از طرح جدید پلیس برای معتادان متجاهر

مسئله اعتیاد، یک معضل پیچیده اجتماعی است که علاوه بر عوارض جسمی و روانی برای فرد، سلامت جامعه را از هر جهت تهدید می کند و به جرات نیز می‌توان گفت که کشوری نمی‌توان یافت که مصون باشد.

کشورهای مختلف در مقابله با این آسیب‌ اجتماعی قوانین و سیاست‌های مختلفی را اتخاذ و اجرا کرده‌اند و در ایران نیز اولین قانون رسمی ممنوعیت مصرف در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی با عنوان «قانون تحدید تریاک» به تصویب رسید و از آن زمان تاکنون قوانین و طرح‌های مختلفی در مقابله با این بلای خانمان‌سوز در کشور اجرا شد که انفصال خدمت یا اخراج معتادان، توزیع کوپن تریاک، تاسیس مراکز بازپروری و … برخی از آنهاست.

با پیروزی انقلاب اسلامی نیز ستادی تحت عنوان ستاد مرکزی هماهنگی مبارزه با اعتیاد تأسیس شد که تعیین خط مشی و سیاست کلی، برنامه‌ریزی، تهیه استانداردها و ضوابط مربوط به مواد مخدر را بر عهده گرفت. در آن زمان اگر چه دولت موقت ادامه سیاست توزیع کوپن تریاک در کشور را در دستور کار خود قرار داده بود، اما چندماهی نگذشت که سیاست‌های کشور در مورد موادمخدر دچار تغییرات اساسی شد و مبارزه با مواد مخدر و پدیده اعتیاد شدت بیشتری به خود گرفت، تا جایی که طرح‌هایی نظیر «جزیره فارور»، «اردوگاه کار اجباری آب حیات» و … در دهه شصت به اجرا درآمد و پس از آن در دهه‌های بعد نیز «تشدید مجازات قاچاقچیان»، «ایجاد مراکز ماده ۱۶» و … در دستور کار قرار گرفت. حالا در تازه ترین اقدام نیز پلیس از طرحی جدید خبر داده که بر اساس آن قرار است معتادان متجاهر شهر تهران به «دهکده سلامت» برده شوند.

نخستین بار این خبر را سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ اعلام کرد و در چهاردهم آذرماه امسال با اشاره به اقدامات انجام شده برای تجهیز و گسترش مرکز نگهداری و درمان و کاهش آسیب های ماده ۱۶ سروش گفت: «اقدامات لازم برای ایجاد «شهر سلامت» شروع شده و ما طرح کامل و هادی آن را ارائه داده‌ایم تا این شهرک ۱۰ هزار نفری به همراه مراکزی در آن مثل مرکز تفریحی و سرگرمی و ورزشی و… راه اندازی شود و افراد درگیر اعتیاد آرام آرام به جامعه و کار و زندگی باز گردند.»

گرچه آنچه که سردار رحیمی از ویژگی‌های دهکده سلامت گفته بود شباهتی به «جزیره» مخوف معتادان دهه شصتی نداشت، اما برخی از شرایط آن نظیر دوری از مناطق شهری، ایزوله بودن محیط و … شباهت‌هایی با جزیره را در ذهن برخی از جمله فعالان حوزه مبارزه با مواد مخدر ایجاد کرده بود.

جزیره‌ای که سردار مهدی ابویی که در اواخر دهه شصت مسئولیت مدیر کل اداره مبارزه با موادمخدر انقلاب اسلامی را بر عهده داشت، در گفت‌وگویی که پیش از این با یکی از خبرگزاری‌ها داشت، در باره آن گفته بود:‌«خدا رحمت کند شهید لاجوردی را؛ ایشان در آن زمان رئیس سازمان زندان‌های کشور بود و آن سال من به همراه ایشان (در سال ۶۸) به جزیره «فارور» رفتیم و قرار شد تا در این جزیره کلیه امکانات زندگی برای این معتادان درنظر گرفته شود و با توجه به اینکه این جزیره قابل فرار نبود، قرار شد پس از اسکان معتادان در این جزیره خالی از سکنه، خودشان امورات روزمره‌شان همچون پخت غذا و مدیریت اردوگاه را به عهده گیرند؛ البته این اردوگاه به سازمان بهزیستی واگذار شد ولی قرار بود تامین امنیت این اردوگاه از خارج از جزیره بر عهده کمیته باشد. من به یاد دارم در آن سال، یک میلیارد تومان هزینه راه‌اندازی اردوگاه جزیره و فراهم کردن مکان خواب، حمام، آشپزخانه و … آن شد و به بهزیستی سپرده شد. یک بار تعدادی از معتادان به این جزیره اعزام شدند که اگر درست در خاطرم مانده باشد حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر بودند؛ به هر حال اسم این اردوگاه چنان رعب و وحشتی در دل معتادان انداخته بود و اسم «جزیره» چنان پیچیده بود که بسیاری از خانواده‌های معتادان از ترس فرستادن آن‌ها به جزیره، متعهد می‌شدند خودشان معتادان‌شان را ترک دهند.»

اما آنچه که سردار رحیمی از ایجاد مراکز تفریحی و سرگرمی و … برای دهکده‌ سلامت بیان کرده بود، نشان‌دهنده تغییرات دیگری در مواجهه با معتادان متجاهر است. به ویژه آنکه رییس پلیس پایتخت با انتقاد از شرایط فعلی بازپروری معتادان متجاهر تاکید کرده بود که «پلیس به فرایندهای بازپروری و اقداماتی که الان در خیلی از مراکز بازپروری اتفاق می‌افتد انتقاد دارد و باید این موارد اصلاح شود. » انتقادی که به نظر می‌رسد نتیجه‌اش پیگیری برای ایجاد همین دهکده‌های سلامت شده است.

این شهرهای سلامت اما امکانات دیگری نیز خواهند داشت، از جمله خانه‌های مهر که دستکم ۳۰ باب آن در حال ساخت است، خانه‌هایی که به گفته رحیمی سبب تحکیم ارتباط بین معتاد و خانواده‌اش خواهد شد و در کنار آن نیز مراکز ورزشی ساخته خواهد شد.

امکانات پیش‌بینی شده برای دهکده سلامت معتادان
اما دهکده سلامت معتادان که بناست که برای بازپروری و حرفه آموزی ۱۰ هزار نفر فعالیت کند، چه زمانی نهایی خواهد شد؟ سرهنگ عبدالوهاب حسنوند، رییس پلیس مبارزه با موادمخدر ناجا درباره جزئیات آن می‌گوید:‌ « جزئیات این طرح به ستاد مباره با مواد مخدر ارائه شده و سوله‌هایی با عنوان آسایشگاه برای نگهداری مددجویان، ساختمان غربالگری برای ورود افراد جدید به دهکده، حسینه با مساحت یک هزار مترمربع، آموزشگاه‌های ۲۱گانه در دو ساختمان مجزا، احداث ۲۰ کارگاه، یک هتل آپارتمان، منازل کارگری، ساختمان چندمنظوره سینما، تئاتر ، ساختمانی برای افراد نگهداری معتادان متجاهر با سن زیر ۱۸ سال، پارک مجهز با سبک و سیاق مدرن و ویژه با سایت‌های مختلف اعم از پارک علم و فناوری، مرکز مطالعات بالینی مواد مخدر، سایت پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، چهار باغ هنر شامل باغ کتاب، هنر، فلسفه و هنرهای دستی، زمین‌های ورزشی، جاده تندرستی و آب‌نماهای مختلف در طراحی این دهکده پیش‌بینی شده است.»

به گفته او بر اساس برآوردهای انجام شده فاز نخست این دهکده طی دو سال و فاز دوم آن طی سه سال انجام خواهد شد و نیازمند اعتباری در حدود هزار میلیارد تومان است که البته می‌توان با کمک دولت و خیرین آن را اجرایی کرد.

پیشنهاد دهکده سلامت برای جایگزینی با فرآیند فعلی بازپروری
سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ نیز در گفت‌وگو با ایسنا درباره جزئیات دهکده سلامت معتادان گفت:‌« یکی از موضوعاتی که به طور مرتب به آن انتقاد داشتیم فرآیند بازپروری معتادان متجاهر بود. از نظر ما این فرآیند به طور درست انجام نمی‌شود و به همین دلیل نیز ما طرح دهکده سلامت را پیشنهاد دادیم و روی آن کار می‌کنیم.»

رحیمی درباره اینکه آیا پلیس در مواجهه با معتادان متجاهری که در مرکز مهرسروش نگهداری می‌شوند براساس همان روش‌ها و فرآیندهایی که انتقاد داشت، اقدام می‌کند یا خیر اظهار کرد: « در حال حاضر ۸۰۰ نفر در مجموعه سروش هستند که تمام فرآیندها برای آنها بر اساس آنچه که در مورد دهکده سلامت پیشنهاد شده انجام می‌شود.»

به گفته رییس پلیس پایتخت، در مرکز سروش هیچ قرص و شربتی دارویی نظیر متادون در فرآیند درمان به معتادان داده نمی‌شود و در عین حال تلاش شده تا به مددجویان مرکز شغل و حرفه ای آموخته شود.

وی درباره اینکه در صورت ایجاد دهکده سلامت، افراد حاضر بعد از چه مدت می‌توانند امکان خروج و بازگشت به جامعه را پیدا کنند، گفت:«‌این افراد زمانی می‌توانند از این مراکز خارج شوند که هیچگونه وابستگی به مصرف مواد و قرص و شربت و مواد مرتبط با مواد مخدر نداشته باشند. نکته دیگر اینکه این افراد حتما به خانواده‌شان تحویل داده خواهند شد.»

به گفته فرمانده انتظامی تهران بزرگ، «دهکده سلامت معتادان مثل یک شهر خواهد بود که تمام امکانات بازپروری، درمان، مشاوره و آموزش برگشت به زندگی و خانه و خانواده در آن فراهم خواهد شد و حتی خانه‌هایی در آن ساخته می‌شود که انس و ارتباط بین فرد و خانواده در آنها برقرار شود.»

رحیمی درباره اینکه سقف زمان حضور این افراد در دهکده سلامت چقدر خواهد بود نیز به ایسنا گفت:‌«‌فرآیند درمان را نباید اینطور ببنیم. همین حالا در مرکز مهر سروش ما فردی هست که بیش از یک سال و نیم در آنجا حضور دارد. اتفاقا فرد باید زمانی به جامعه بازگردد که واقعا آمادگی ورود به جامعه و زندگی سالم و به دور از اعتیاد را داشته باشد. نباید چرخه‌های قبلی تکرار شود. به همین دلیل هم ما به دنبال فراهم کردن امکان اشتغال و مهارت آموزی به این افراد هم هستیم»

رحیمی درباره اینکه طرح دهکده سلامت چه زمانی به طور کامل اجرایی شده و به بهره‌برداری می‌رسد، اظهار کرد:‌«‌ما اقداماتمان را در حد وسع و توانمان آغاز کرده‌ایم وبه زودی ظرفیت‌های جدیدی نیز به مجموعه مهرسروش اضافه خواهد شد. اما در مورد نهایی شدن دهکده سلامت موضوع بستگی به کمک‌ها دارد چه کمک‌های دولتی و چه کمک‌های مردمی، اما امیدواریم که بتوان این طرح را زودتر اجرایی کرد.»

فاصله زمانی بین «جزیره» تا «دهکده سلامت» رویایی بیش از ۳۰ سال است، سال‌هایی که عدد آن از میانگین سن معتادان متجاهر که اخیرا از سوی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بین ۲۳ تا ۲۴ سال اعلام شد هم بیشتر است. اما آنچه که طی این سال‌ها همواره دغدغه بوده مبارزه با مواد مخدر است، مبارزه‌ای که عزم ملی می‌طلبد و ابعاد مختلفی دارد که یکی از موارد آن درمان معتادان است، مساله‌ای که به نظر می‌رسد سیاست‌ها و تصمیماتی که تاکنون برای آن اتخاذ و اجرایی شده، چندان نتیجه بخش نبوده که بار دیگر طرحی جدید برای آن ارائه شده است. حال باید منتظر ماند و دید سرانجام دهکده به جزیره پیوند می‌خورد یا الگویی جدید برای مبارزه با پدیده اعتیاد خواهد بود.