تلاش‌هایی برای یافتن راه تشخیص اوتیسم
دکتر سوده غفوری‌فرد در گفت‌وگو با استاک، در خصوص نحوه تشخیص بیماری اوتیسم گفت: اوتیسم؛ بیماری است که حیطه‌های مختلفی از علائم را دارد و معمولاً تشخیص آن در بچه‌ها با مشاهده اختلال در سه حیطه اتفاق می‌افتد. این بچه‌ها معمولاً از لحاظ ارتباطات اجتماعی دچار اختلال هستند و همین‌طور این کودکان تمایلات بسیار محدودی دارند و ممکن است رفتارهای تکرار شونده داشته باشند. این سه ویژگی کمک می‌کند که بیماران اوتیسم را ما شناسایی کنیم. ولی شناسایی این بیماری همیشه به راحتی امکان‌پذیر نیست.
وی ادامه داد: این بیماری، یک بیماری پیچیده است؛ یعنی عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند. مثلاً اختلالات کروموزومی ممکن است منجر به این بیماری شود، حتی ممکن است اختلالات کروموزومی که با تکنیک‌های معمول قابل چک کردن نباشند، در بیماران مبتلا به اوتیسم دیده شود. همین‌طور ممکن است یک سری اختلالات تک‌ژنی در این بیماران دیده شود. همچنین اختلالات اپی‌ژنتیک هم می‌تواند در رابطه با این بیماران مطرح شود.
غفوری فرد افزود: تشخیص علت ژنتیکی این بیماری برای خانواده‌ها خیلی مهم است. به دلیل این‌که افراد در مشاوره ژنتیک می‌خواهند بدانند که ریسک ابتلای فرزند بعدی‌شان به این بیماری چقدر است. ما تا دلیل این بیماری را در این خانواده ندانیم، طبیعتاً نمی‌توانیم مشاوره دقیقی ارائه دهیم.
محقق مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره مطالعات انجام‌شده برای بررسی ژنتیکی بیماران مبتلا به اوتیسم گفت: مطالعات مختلفی در این خصوص انجام شده است. برای مثال از تکنیک‌های «توالی‌یابی نسل جدید» استفاده شده و این تکنیک‌ها در شناسایی نواحی ژنتیکی مرتبط با این بیماری کمک بسیاری کرده است. همچنین تکنیک‌هایی مانند میکرواری (microarray) کمک کرده تا اختلالات کروموزومی که با تکنیک‌های معمول قابل شناسایی نبودند، در این افراد شناسایی شود.
استاد ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره مطالعه اخیر خود توضیح داد: مطالعه‌ای که ما انجام دادیم، یک مرحله‌ای از مطالعات متعددی است که در مورد بیماری‌های نوروژنتیک انجام شده است. مطالعات اخیر نشان داده که دسته‌ای از RNAهای غیرکد کننده به نام long non coding RNAها (LncRNA) در ایجاد بیماری‌های نوروژنتیک نقش مهمی دارند.
وی تشریح کرد: معمولاً انتظار می‌رود که یک DNA تبدیل به RNA و RNA تبدیل به پروتئین شود ولی برخلاف انتظار، از این RNAهای غیرکدکننده، پروتئینی ساخته نمی‌شود. این‌ها در همان مرحله RNA باقی می‌مانند؛ ولی با این حال عملکرد تنظیمی دارند.
محقق مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری در خصوص جزئیات انجام‌شده در این تحقیق گفت: ما به عنوان یک مرحله از مطالعاتی که برای بررسی علل ژنتیکی بیماری‌ها انجام می‌دهیم، RNAهای غیرکدکننده‌ای که با یک مسیر پیام‌رسانی خاص مرتبط هستند را از طریق مطالعات بیوانفورماتیک پیدا می‌کنیم. این مسیرهایی که انتخاب می‌شوند، برای هر بیماری خاص هستند مثلاً ما می‌دانیم که در بیماری اوتیسم ممکن است چه مسیرهای پیام‌رسانی در ایجاد بیماری نقش داشته باشند. در ادامه با انجام مطالعات بیوانفورماتیک، lncRNAهای غیرکدکننده‌ای که با این مسیرها مرتبط هستند را پیدا می‌کنیم و بعد میزان بیان آن‌ها را درخون افراد مبتلا به اوتیسم را می‌سنجیم و میزان آن را با افراد سالم، مقایسه می‌کنیم.
وی ادامه داد: هر تغییری که در میزان اتفاق بیفتد، از چند جهت اهمیت دارد. یکی این‌که می‌تواند به عنوان یک بیومارکر برای این بیماری مطرح بشود. دوم این‌که هرکدام از RNAهای غیرکدکننده‌ای که دچار اختلال بیان شوند، می‌توانند ما را راهنمایی کنند که چه اختلال نوروژنتیکی در این افراد وجود دارد.
غفوری‌فرد تاکید کرد: البته برای این‌که یک ترنسکریپت را به عنوان یک بیومارکر یا نشان‌گر زیستی یک بیماری، معرفی کنیم مطالعات خیلی زیادی باید انجام شود. ولی این در واقع فاز اول پیشنهادی برای یک بیومارکر است.
این استاد ژنتیک پزشکی در خصوص نتایج به‌دست آمده از این مطالعه گفت: در مطالعه‌ای که ما انجام دادیم، مشاهده کردیم که دسته‌ای از LncRNAهایی که با یک مسیر پیام‌رسان به نام NF-κB مرتبط هستند، به شکل خیلی واضحی در بیمارانی که دچار اوتیسم هستند دچار تغییر بیان ژن شده است و میزان آن نسبت به بچه‌های سالم متفاوت بود.
وی درباره مفهوم این نتایج توضیح داد: این موضوع هم شاهدی است به نفع این است که مسیر پیام‌رسانی NF-κB، در این بیماران دچار اختلال است و هم این‌که این LncRNAها را به عنوان ژن‌هایی که احتمالاً در بیماری‌زایی اوتیسم نقش دارد، مطرح می‌کند.
محقق مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری تاکید کرد: باید این نکته را ذکر کنیم که این مطالعه به تنهایی نمی‌تواند بگوید که کل مسائل مرتبط با اوتیسم را حل کرده است. در واقع این یافته‌ها، بخشی از تحقیق و مانند پیدا کردن یک قطعه از پازل بیماری‌زایی بیماری اوتیسم است.
وی در پاسخ به این سوال که برای معرفی این LncRNAها به عنوان نشان‌گر زیستی بیماری اوتیسم، چه مطالعات دیگری نیاز است، گفت: برای معرفی یک بیومارکر به صورت قطعی باید مطالعات در حجم نمونه بالا و در جمعیت‌های مختلف انجام شود. بنابراین می‌توان گفت که مطالعه ما از لحاظ حجم نمونه، یک مطالعه پایلوت است. ما در حال حاضر آمادگی داریم این مطالعه را در حجم بیشتری از بیماران انجام دهیم.
غفوری فرد ادامه داد: نکته دیگر این است که می‌توان سطح بیان LncRNAها را با ویژگی‌های بالینی خاصی که در گروه‌های مختلف بیماران مبتلا اوتیسم وجود دارد، بررسی کرد. ما می‌دانیم که بیماران اوتیسم از نظر عملکرد (فانکشن) و آی‌کیو با یکدیگر متفاوت هستند. می‌توان بررسی کرد که آیا در تمام بیماران اوتیسم، با هر پیش‌زمینه‌ای، این تغییر بیان وجود دارد، یا فقط در گروه خاصی مشاهده می‌شود. همچنین می‌توان آن را درموارد خانوادگی و غیر خانوادگی و مواردی که اختلالات ژنتیکی خاصی دارند در مقایسه با آن‌هایی که هیچ اختلال ژنتیکی ندارند، بررسی کرد. این مطالعان در همه این گروه‌ها باید انجام شود و بعد از آن در مورد این‌که آیا به عنوان بیومارکر موثر قوی برای این بیماری باشد، می‌توان اظهار نظر کرد.
وی افزود: در عین حال این موضوع باید در جمعیت‌های مختلف نیز بررسی شود. در حال حاضر این موضوع را در جمعیت ایرانی بررسی کردیم؛ باید در جمعیت‌های مختلف هم این را بررسی کنیم تا ببنیم قابلیت بیومارکری دارد یا خیر.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که آیا تیم تحقیقاتی آن‌ها، ادامه این مطالعات را پیگیری می‌کنند یا خیر، گفت: حتماً همین‌طور است. ما مقالات متعددی در زمینه اوتیسم داریم که هر کدام از این مقاله‌ها در یک مسیر پیام‌رسانی تمرکز دارد. مسیرهای پیام‌رسانی که مرتبط با این بیماری هستند را به ترتیب بررسی می‌کنیم و ترنسکریپت‌هایی که به آن مرتبط هستند را با روش‌های بیوانفورماتیکی بررسی می‌کنیم و در بیماران می‌سنجیم.
نتایج به دست آمده از این مطالعه به صورت مقاله‌ای با عنوان «SexualDysregulation of NF-κB-Associated LncRNAs in Autism Spectrum Disorder» در نشریه Frontiers in Molecular Neuroscience منتشر شده است.
در انجام این تحقیق کسری هنرمند تمیزکار و الهام بدرلو؛ پژوهشگران گروه ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، ترمه اصلانی از گروه ژنتیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، Serge Brand؛ پژوهشگر کلینیک‌های روانپزشکی دانشگاه بازل سوئیس، شهرام ارسنگ جنگ؛ از مرکز تحقیقات ژن درمانی سرطان دانشگاه علوم پزشکی زنجان، سوده غفوری فرد از مرکز تحقیقات سلامت و بهداشت باروری مردان، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و محمد طاهری پژوهشگر مرکز تحقیقات قاعده جمجمه، بیمارستان لقمان حکیم، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشارکت داشتند.
