مشکل نمایشگاه مجازی کتاب چه بود؟
آنچه که به‌عنوان نمایشگاه مجازی کتاب تهران طراحی و اجرا شد، بیش از یک هفته است که پایان یافته، هرچند هنوز پرونده‌اش بسته نشده و همچنان بسیاری از کتاب‌های سفارش‌داده شده، به دست خریداران نرسیده‌اند و حساب‌ها هم تسویه نشده‌اند. با این وصف، بنا بر دعوت وزیر ارشاد به نقد نمایشگاه برای بهبود مسیر آینده، تعداد قابل توجهی پرسش درباره این نمایشگاه مانده است که اگر هم طبق معمول پاسخی نگیرند، طرحشان شاید همان امید به آینده‌ای بهتر را بتواند تصور کند.
به گزارش ایسنا، شاید این نمایشگاه، بزرگ‌ترین لطمه را از همان لحظه آغازین خورد که سایت اینترنتی آن به‌عنوان محمل برگزاری نمایشگاه، توان لازم را برای پاسخگویی نداشت و تقریبا دو روز از دسترس مخاطبان خارج شد، یا امکان ثبت سفارش‌ها را نداشت.
هرچند در پایان و با تمدید چند روزه‌ی نمایشگاه، ارقام فروش بیش از یک میلیون و ۲۵۰ هزار نسخه کتاب به ارزش بیش از ۶۴ میلیارد تومان اعلام شد، اما به هر حال درباره این تجربه، که گروهی معتقدند دستاوردهای خوبی داشته که در این صورت، دستاوردها حتما باید حفظ شوند یا ارتقاء یابند، مساله‌ها و ابهام‌هایی بنیادین‌تر تا ساده‌تر وجود داشته است که در قالب پرسش‌هایی، قابل بحث و بررسی هستند:
-گروهی بر این اعتقادند که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران، درواقع دخالت دولتی و به‌نوعی دست کردن در جیب بخش‌هایی از صنعت نشر، همچون مراکز پخش، کتابفروشی‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی و مجازی کتاب بوده است. حال این پرسش مطرح است که آیا این روند، با شعارها و هدف‌های طرح شده از این دوره از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مغایرت پیدا نمی‌کند؟
-ازسوی دیگر، برخی از شعارهای طرح شده توسط وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در دو دولت یازدهم (به‌عنوان معاون فرهنگی) و دوازدهم (به‌عنوان وزیر ارشاد) مبنی بر برون‌سپاری امور مربوط به حوزه نشر، مخصوصا واگذاری آن‌ها به صنف بوده است. آیا برگزاری این رویداد توسط مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، اقدامی خلاف این شعارها و ریل‌گذاری‌ها نبوده است؟
-رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که به همین واسطه عضو شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران بوده است، چندی پیش با تاکید گفته بود که هروقت بازی‌های المپیک به‌صورت اینترنتی برگزار شد، نمایشگاه کتاب تهران نیز به‌صورت مجازی برگزار خواهد شد؛ چراکه چنین حرکتی به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند «عدالت» لازم را در پی داشته باشد. با این حال، او اخیرا از این نمایشگاه مجازی به‌عنوان اقدامی بی‌نظیر در جهان و برخی از همکاران او نیز در هیات مدیره اتحادیه، از آن به‌عنوان رنسانسی در صنعت نشر یاد کردند. ضمن آنکه مدیر دولتی برگزاری نمایشگاه، آن‌را تامین‌کننده همان «عدالت» توصیف کرد. این حد از تناقض در توصیف‌ها نسبت به نمایشگاه، به چه دلیل می‌تواند باشد؟
-با این وصف، آیا مسؤولان اتحادیه و نیز معاونت فرهنگی، در این ماجرا، خود را متولی حمایت از کتابفروشان و موزعان کتاب نیز دانسته‌اند؟ همچنین آیا ممکن است اظهار نظرهای برخی از ایشان، با توجه به ذی‌نفع بودن‌شان در فعالیت شخصی خود، دارای صلاحیت لازم نبوده باشد؟
-یکی از ایرادهایی که به نمایشگاه فیزیکی و حضوری کتاب تهران گرفته می‌شد، این بود که ساز و کار نمایشگاه بیشتر در خدمت ناشران پرفروش، همچون برندهای بزرگ، ناشران آموزشی، ناشران کتاب‌های کودک و نوجوان و ناشران کتاب‌های فانتزی است. علاوه بر این پرسش که دقیقا کدام‌یک از ایرادها و مسائل نمایشگاه فیزیکی که همواره همه‌ی طرف‌های درگیر به وجود آن‌ها تاکید داشتند، در نمایشگاه مجازی برطرف شد و کدامشان برطرف نشد، این پرسش همچنان باقی است که آیا متولیان برگزاری نمایشگاه، حاضرند اعلام کنند که چه میزان از فروش نمایشگاه به گروه‌های یادشده تعلق داشته است و چه میزبان از آن، به صدها ناشر شرکت‌کننده‌ای که در این دسته از ناشران پرفروش قرار نمی‌گیرند؟
-آیا این سخن مطرح‌شده در برخی رسانه‌ها که میزان فروش نمایشگاه برمبنای قیمت پشت جلد کتاب‌ها محاسبه و اعلام شده است، نه با توجه به تخفیف‌های اعمال شده و یارانه‌ها، صحت دارد؟
-به هر روی، صدها و شاید هزاران ناشر کوچک و بزرگ دیگر، در این نمایشگاه شرکت نداشتند. آیا وزارت ارشاد طرحی برای بررسی چرایی این امتناع و درنتیجه تصمیم‌های ثانویه متناسب با ارزیابی‌ها دارد؟
-عمده گفت‌وگوهای رسانه‌ای ِ انبوه و تاییدی ستاد خبری نمایشگاه به همراه امکان‌های اطلاع‌رسانی در اختیار مؤسسه‌ی خانه کتاب و ادبیات ایران، با نوع ناشران یادشده (برندهای مطرح، ناشران آموزشی، ناشران کودک و نوجوان و ناشران کتاب‌های فانتزی) بوده است؛ چرا؟
آیا این اتهام صحت دارد که مصاحبه‌کننده‌گان گفت‌وگوهای یادشده، تنها با کسانی گفت‌وگو می‌کردند که حاضر باشند از محسنات برگزاری نمایشگاه بگویند؟ همچنین آیا صحت دارد که در جریان این مصاحبه‌ها، توصیه شده که مصاحبه‌شوندگان، از مسؤولان برگزاری نمایشگاه، قدردانی کنند؟
-برخی کارشناسان در رسانه‌ها، برآورد هزینه‌ی بیش از ۲۳ میلیارد تومانی را با احتساب یارانه‌ی ۱۶ میلیارد تومانی تخصیص یافته از جانب وزارت ارشاد و نیز هزینه‌های لجستیک، برای این نمایشگاه داشته‌اند. آیا این رقم درست است و در صورت درستی، آیا با میزان فروش اعلام شده و نوع برگزاری، نسبت قابل قبولی دارد؟
-برخی ناشران بر برخی روندها در زمینه ارسال پستی کتاب‌ها انتقادهایی داشتند. آیا وزارت ارشاد بررسی در این زمینه داشته است؟
-در تجربه فردی نگارنده و اطرافیان، ایرادهایی در زمینه‌ی دریافت بسته‌های پستی، ازجمله دریافت چندباره سفارش‌ها از یک ناشر بخصوص و درنتیجه طی شدن چندباره فرآیند پست کتاب‌ها مشاهده شده است. آیا ارزیابی دقیقی برای آسیب‌شناسی این موضوع انجام شده است؟
-با توجه به اینکه در فاکتورهای صادرشده توسط سایت نمایشگاه مجازی، تاکیدشده است که مسؤولیت کلیه مسائل مربوط به محتوای بسته‌های پستی، از جمله مطابقت با سفارش، برعهده فروشنده است و مسؤولیتی متوجه خانه کتاب و ادبیات ایران نیست، با توجه به آمار ده‌ها هزار سفارشی که اعلام شده، در صورت بروز اختلاف، تکلیف و ملجاء خریدارانی که پول پرداخت کرده اما به خرید خود به‌طور کامل نرسیده‌اند، چیست؟
-آیا در آمار خرید نمایشگاه مجازی کتاب تهران که به آن بسیار افتخار شد، تفکیکی بین خریدهای ارگانی، خرید حمایتی وزارت ارشاد، بن‌های تخصیص‌یافته و خریدهای شخصی، انجام شده است؟
-یکی از گله‌های کتابفروشان این بود که مؤسسه خانه کتاب برای شماره‌تلفن‌های ثبت شده مشتریان کتابفروشی‌ها که در جریان طرح‌های فصلی خرید کتاب ثبت شده بود، پیامک تشویق به خرید از نمایشگاه مجازی کتاب فرستاده شده است. آنان این اقدام را همزمان با کاهش فروششان، نوعی خیانت در امانت می‌دانستند. بر فرض صحت این ادعا، آیا این اقدام از لحاظ قانونی و شرعی دارای مشکل نیست؟
-آیا ممکن است که هم اکنون اطلاعات ثبت شده این نمایشگاه مجازی که اصطلاحا یک “بیگ‌دیتا” است، مورد خرید و فروش غیررسمی و درواقع سوء استفاده‌های فردی قرار گیرد؟ آیا برای این مورد، تمهیدی اندیشیده شده است؟
-آیا میزان ذی‌نفعی پرسنل وزارت ارشاد یا نهادهای دیگر در برگزاری این نمایشگاه، بررسی شده است؟ آیا ممکن است که ذی‌نفع بودن برخی پرسنل دولتی، در حسن انجام کار آنان تاثیر منفی گذاشته باشد؟
-در زمان برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب تهران، مبلغ خرید مشتریان به صورت مستیقیم به حساب بانکی ناشران منتقل می‌شد. با توجه به تراکنش مورد ادعای بیش از ۶۴ میلیارد تومانی و بهره بانکی خواب آن که هنوز هم با ناشران تسویه نشده است، این امر و سود حاصل از آن، از نظر قانونی و شرعی، دارای اشکال نیست؟
-آیا نقاط مثبت و منفی نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بررسی علمی و مستندسازی شده تا مبنای عملکردهای آتی قرار گیرد؟ آیا در این راستا، به نظرات انتقادی کارشناسان حوزه نشر نیز توجهی خواهد شد؟
-آیا ممکن است که بی‌توجهی به نگاه‌های علمی و تجربی در کنار برخی رابطه‌گرایی‌ها – که مخل فعالیت‌های این‌چنین بوده است – جزو مشکلات نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز بوده باشد؟
-مسؤولان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، در اوایل امسال، مدعی به‌کارگیری بسته‌های حمایتی مختلفی از صنعت نشر بودند. آیا پرونده این بسته‌ها، با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران که طبق آمارهای رسمی موجود، هزاران ناشر و کلیه توزیع‌کنندگان و فروشندگان کتاب از آن بهره‌مند نبودند، بسته خواهد شد؟ خصوصا که قولی این روزها رایج است که منفعت نمایشگاه مجازی، به ناشرانی رسید که قبل از این شرایط هم جزو ناشران ثروتمند محسوب می‌شدند و این روزها نیز تریبون بیشتر در اختیار این‌گونه از ناشران قرار گرفت.
